Czym jest niebinarność? Kim są osoby niebinarne? – nie są to pytania często poruszane przez osoby cispłciowe, które nie zastanawiają się nad swoją tożsamością. Żyjąc w kraju opartym o binarny system płci, społeczeństwo często nie zwraca uwagi na różnorodność czy problemy dotyczące osób niebinarnych, zgodnie kierując się tradycyjnymi, wynikającymi z wychowania schematami poznawczymi. Nie trudno tutaj zaobserwować, że wiele osób opiera się na szkodliwym założeniu, iż istnieją tylko dwie płcie – dokonując przypuszczeń na temat innych, robią to na podstawie stereotypowych cech męskich bądź kobiecych. Osoby niebinarne są zatem szczególnie narażone na nieadekwatne lub wręcz szkodliwe traktowanie.
Zanim przejdziemy dalej – niebinarność i genderqueer to terminy używane do opisania wielu różnych tożsamości płciowych, które wykraczają poza zachodnie konstrukcje mężczyzny i kobiety. Termin ‘niebinarny’ obejmuje:
- osoby, które jednocześnie lub osobno identyfikują się zarówno z tożsamością męską, jak i żeńską (np. genderfluid, bigender, intergender),
- osoby, które nie doświadczają posiadania tożsamości płciowej lub odrzucają tożsamość płciową (np. agender),
- osoby, których tożsamość płciowa mieści się pomiędzy lub poza tożsamością męską i żeńską.
Należy tutaj dodać, że termin transpłciowy jest używany do opisania pełnego zakresu osób, których tożsamość płciowa i/lub rola płciowa nie jest zgodna z tym, co jest zwykle związane z ich płcią przypisaną przy urodzeniu (APA, 2015, p.863). Z tego względu osoby niebinarne należą do grupy osób transpłciowych oraz stanowią ponad jedną trzecią tej społeczności. Nie należy jednak zakładać, że ktoś, kto identyfikuje się jako niebinarny, identyfikuje się również jako transpłciowy.
Zagrożenia dla zdrowia psychicznego osób niebinarnych nie powstają przez ich tożsamość płciową. Wręcz przeciwnie, pojawiają się one w wyniku stygmatyzacji społecznej oraz doświadczeń związanych z przemocą, nękaniem i odrzuceniem.
Należy podkreślić, że osoby niebinarne mogą doświadczać wyższego wskaźnika dyskryminacji i molestowania w porównaniu z osobami transpłciowymi binarnymi. Badanie National Transgender Discrimination Survey z 2008 roku (N = 6450) wykazało, że w porównaniu z binarnymi respondentami transpłciowymi, respondenci niebinarni byli bardziej narażeni na: napaści fizyczne (35% w porównaniu do 32%), napaści seksualne (16% w porównaniu do 11%) i molestowanie policyjne (31% w porównaniu do 21%) (Harrison, Grant, Herman, 2012). Respondenci niebinarni byli również bardziej narażeni na bezrobocie i częściej unikali leczenia z obawy przed dyskryminacją niż binarne osoby transpłciowe. Osoby niebinarne mogą być narażone na nękanie i dyskryminację w wielu systemach i strukturach społecznych, w tym w toaletach, szatniach, sklepach odzieżowych, a także w przypadku systemów więziennych czy przydziału sal w placówkach medycznych, które działają w oparciu o binarne założenie dotyczące płci.
Dane pokazują, że osoby niebinarne doświadczają podwyższonych wskaźników depresji klinicznej, lęku i stresu psychicznego. Badania dotyczące dyskryminacji osób transpłciowych przeprowadzone przez National Center for Transgender Equality sugerują, że osoby niebinarne są potencjalnie jeszcze bardziej podatne na dysproporcje w zdrowiu psychicznym w porównaniu z binarnymi osobami transpłciowymi (Grant i in., 2011; James i in.). Największe badanie przeprowadzone na osobach transpłciowych w USA (N = 27715) wykazało, że osoby niebinarne zgłaszały wyższe wskaźniki dystresu psychicznego (49%) w porównaniu z osobami transpłciowymi binarnymi (35%; James i wsp.). Nie jest jednak jasne, czy istnieją znaczące różnice w ryzyku samobójstwa wśród niebinarnych i binarnych osób transpłciowych – wskaźniki prób samobójczych obu grup są około dziesięciokrotnie wyższe niż w populacji ogólnej.
Do wszechobecnych uprzedzeń, dyskryminacji i złego traktowania klientów niebinarnych przyczynia się często brak edukacji czy szkolenia. Wiele osób, w tym niestety psychologów, ma niewielką świadomość lub wiedzę na temat osób transpłciowych, a być może nawet mniej wiedzy na temat osób niebinarnych. W celu zapewnienia odpowiedniej opieki klientom niebinarnym, klinicyści muszą rozwijać świadomość kulturową i wiedzę o osobach niebinarnych. Świadomość własnych postaw i przekonań na temat różnych grup społeczno-kulturowych jest podstawowym składnikiem zdolności psychologa do zapewnienia odpowiedniego leczenia. Ważne jest, aby osoby zajmujące się zdrowiem psychicznym zdawały sobie sprawę z tego, jak piętno społeczne i systemy binarne wpływają na problemy zdrowotne klientów niebinarnych. Dyskomfort terapeuty lub brak wiedzy w tym obszarze może osłabić sojusz terapeutyczny i negatywnie wpłynąć na wynik leczenia. Bez świadomości własnych założeń dotyczących płci, klinicyści mogą przyjmować fałszywe założenia dotyczące klientów, które mogą mieć szkodliwe skutki i tworzyć bariery w dostępie do leczenia.
Ponadto psychologowie mogą nadal walczyć z patologizacją różnorodności płciowej na rzecz afirmacji i popierania osób transpłciowych. Chociaż główne organizacje psychologiczne stanowczo twierdzą, że tożsamość zróżnicowana płciowo nie jest oznaką patologii (APA, 2015), „dysforia płci” pozostaje diagnozą w DSM-5. Diagnoza ta może być błędnie interpretowana, zwłaszcza przez osoby nieobeznane z problemami trans jako wskazówka, iż osoby transpłciowe są „chore psychicznie”. To prawda, nowa diagnoza stanowi znaczną poprawę w stosunku do poprzedniej diagnozy „zaburzeń tożsamości płciowej”. Jednak psychologowie powinni nadal opowiadać się za dalszymi zmianami lub usunięciem diagnozy „dysforii płci” jako metody zmniejszania stygmatyzacji i patologizacji osób transpłciowych.
Na co zwraca uwagę Matsuno (2019)?
- Nie każdy jest cispłciowy (tzn. tożsamość płciowa każdego człowieka nie jest zawsze taka sama jak płeć, do której został przypisany przy urodzeniu),
- Nie jest prawdą, że istnieją tylko dwie płcie,
- Płeć nie jest określana przez fizyczne ciało osoby (anatomię),
- Płeć nie jest określana przez wygląd zewnętrzny osoby (ekspresję),
- Płeć nie jest stała w czasie,
- Nie wszystkie osoby transpłciowe chcą przejść z jednej binarnej płci na drugą (tj. z mężczyzny na kobietę lub z kobiety na mężczyznę),
- Bycie niebinarnym nie jest nowym zjawiskiem czy „modą”.
Podsumowując – biorąc pod uwagę wiele systemów społecznych, działających w systemie binarnym płci, osoby niebinarne często doświadczają mikroagresji, dyskryminacji i nękania, a w rezultacie cierpią z powodu wysokich wskaźników negatywnych skutków dla zdrowia psychicznego. Tożsamości płciowe inne niż męskie lub żeńskie istniały w historii oraz zostały uznane i przyjęte przez wiele innych kultur. Należy zwrócić uwagę na to, że osoby niebinarne są normalną częścią ludzkiej różnorodności, którą należy potwierdzać zamiast patologizować.
Chcesz wiedzieć więcej?
(C) zdjęcie unsplash.com
Matsuno, E. (2019). Nonbinary-affirming psychological interventions. Cognitive and Behavioral Practice, 26(4), 617-628.