Jaki jest związek samotności z negatywnymi emocjami?

Samotność to jeden z najpowszechniejszych problemów społecznych dzisiejszego świata. Poczucie osamotnienia nierzadko przyczynia się do pogorszenia naszego stanu fizycznego i psychicznego, a także wpływa na to, jak funkcjonujemy w relacjach z innymi. Co sprawia, że mimo wielu możliwości nawiązania kontaktu z innymi czujemy się samotni? I jakie doświadczenia mogą pomóc w pozbyciu się tego uczucia? Odpowiedzi na te pytania udzielają Xianmin Gong i Jana Nikitin w tekście opublikowanym na łamach Cognition and Emotion.

W przeciągu minionych kilku lat poczucie osamotnienia wzrosło globalnie. Przykładowo, w marcu 2021 roku ponad 40 proc. osób biorących udział w międzynarodowym badaniu przeprowadzonym przez firmę IPSOS zadeklarowało, że czuje się bardziej samotna niż sześć miesięcy wcześniej. W Polsce tego samego zdania była jedna na trzy osoby badane. Nie ulega wątpliwości, że pandemia koronawirusa w dużej mierze przyczyniła się do tego stanu rzeczy. Brak możliwości spotkania z bliskimi i dalszymi znajomymi, sporadyczne kontakty z rodziną przy zachowaniu dystansu społecznego czy niemożność poznania nowych osób w mniejszym lub większym stopniu dotknęły wszystkich, w tym także tych, którzy przez pandemią na co dzień definiowali się jako introwertycy.

Tym samym, światowy wzrost poczucia samotności okazał się być jednym z ważniejszych skutków ubocznych szalejącego koronawirusa. Wielu badaczy społecznych, świadomych wyników badań na ten temat, zwracało uwagę na powagę sytuacji. Dowody naukowe wskazują bowiem, że osoby samotne w większym stopniu postrzegają świat w negatywnych barwach, częściej zmagają się z depresją, a nawet są bardziej narażone na przedwczesną śmierć. Nie dziwne więc, że samotność jako zjawisko przyciąga uwagę psychologów i socjologów, pragnących zrozumieć jak efektywnie ograniczyć jej skutki.

Samotność a relacje z innymi

Wydawać by się mogło, że odpowiedź na to pytanie jest prosta: należy namawiać osoby samotne do tego, by aktywnie poszukiwały kontaktów z innymi. Niestety, zgodnie z badaniami opublikowanymi niedawno na łamach czasopisma Cognition and Emotion, sprawa jest bardziej złożona. Xianmin Gong i Jana Nikitin, autorzy tekstu zatytułowanego “When i feel lonely, i’m not nice (and neither are you)”: the short- and long-term relation between loneliness and reports of social behaviour”, postanowili przyjrzeć się temu, w jaki sposób doświadczenia samotności wpływają na to, jak postrzegamy relacje z innymi. Badacze odwołali się do wcześniejszych wyników badań sugerujących, że osoby osamotnione generalnie bardziej negatywnie oceniają zarówno inne osoby, jak i samych siebie. Ponadto, autorzy tekstu chcieli sprawdzić, w jaki sposób faktyczne kontakty z otaczającymi nas ludźmi wpływają na nasze poczucie osamotnienia – i czy jest tak, że jakiś szczególny typ kontaktów w mniejszym lub większym stopniu sprawia, że czujemy się źle.

Co ważne, autorzy tekstu postanowili porównać efekty krótkotrwałej oraz długotrwałej samotności. W związku z tym poprosili osoby badane – studentów i studentki niemieckojęzycznych uniwersytetów – zarówno o kilkukrotne wypełnienie ankiety poświęconej ich samopoczuciu oraz ocenie relacji społecznych, jak i o wzięcie udziału w tzw. badaniu dzienniczkowym, w którym codziennie przez dwa tygodnie mieli deklarować odczuwaną samotność oraz ilość i jakość kontaktów z innymi. Takie podejście pozwoliło im nie tylko przeanalizować zmiany w czasie dla jednej osoby, ale także porównać to, jak różne osoby reagują na osamotnienie.

Im mniej pozytywów, tym gorzej

Całe badanie trwało nieco ponad dwa lata, a jego wyniki po części zaskoczyły autorów. Po pierwsze okazało się, że, zgodnie z założeniami, osamotnione osoby były bardziej skłonne postrzegać siebie i innych w negatywnym świetle niż ci badani, którzy w mniejszym stopniu deklarowali poczucie samotności. Po drugie, analizy pokazały, że na poczucie osamotnienia w istotnym stopniu wpływa nie to, czy doświadczamy negatywnych interakcji z innymi, a raczej to, że za mało mamy tych pozytywnych. Innymi słowy, wydaje się, że dla naszego dobrego samopoczucie ważniejsze jest, żeby osoby wokół nas zabiegały o relacje z nami, niż to, żeby w naszym życiu nie było sporów i kłótni. Wreszcie po trzecie, wyniki badania sugerują, że chwilowa, krótkotrwała samotność nie musi mieć negatywnych konsekwencji. To raczej długotrwałe poczucie osamotnienia sprawia, że patrzymy na innych mniej przychylnym okiem i bardziej negatywnie odczytujemy sygnały, które dla większości osób są neutralne.

Jak wskazują badacze, powyższe wyniki należy traktować z ostrożnością. Wśród ograniczeń badania autorzy tekstu wskazują m.in. to, że wzięli w nim udział wyłącznie studenci uniwersytetów, którzy, z uwagi na tryb życia, w największym stopniu mogą być narażeni na samotność. Ponadto badacze wskazują, że większą część osób biorących udział w ich badaniu stanowiły kobiety, które generalnie w mniejszym stopniu niż mężczyźni czują się osamotnione. Możliwe zatem, że przeprowadzenie analiz na nieco innej próbie badanych mogłoby przynieść odmienne rezultaty.

Niezależnie od wspomnianych ograniczeń, wnioski płynące z badania są jednoznaczne. Wydaje się więc, że aby zakończyć postępującą epidemię samotności nie wystarczy namawiać tych osamotnionych do tego, by nawiązywali kontakty z innymi. Może bowiem okazać się, że ci, zmęczeni przedłużoną samotnością, nie będą otwarci na relacje. Warto byłoby raczej skłaniać tych mniej samotnych do tego, by aktywnie poszukiwali pozytywnych doświadczeń z osobami wokół nich. Niewykluczone bowiem, że codzienne gesty troski i zainteresowania nie tylko poprawią komuś dzień, ale również pozwolą na długotrwałą poprawę samopoczucia