Jak pozbyć się nienawiści?

W świetle wydarzeń ostatnich lat i wzmagających się konfliktów na tle rasowym czy ideologicznym, w wielu z nas rodzi się pytanie o to, czy da się jakoś zatrzymać tę falę nienawiści? Grupy szerzące nienawistne poglądy rosną w siłę i zyskują coraz większe rzesze zwolenników. Aby temu zapobiegać, naukowcy z Arizona State University wykazali, jakie czynniki mogą doprowadzić nie tylko do porzucenia swoich własnych krzywdzących przekonań, ale także do zaangażowania w działania na rzecz grup dyskryminowanych i marginalizowanych mniejszości.

Ludzie są istotami społecznymi. Oznacza to, że mają silną potrzebę kontaktu z innymi i przynależności do różnego rodzaju grup, które zapewniają im stabilizację i bezpieczeństwo. Ich członkowie zwykle podzielają wartości i przekonania dotyczące świata społecznego oraz innych ludzi. Nic więc dziwnego, że w obrębie jednej społeczności mogą znaleźć się osoby o podobnych rasistowskich czy homofobicznych poglądach, które wzajemnie się w nich wspierają. Takie grupy można określić mianem grup szerzących nienawiść, tzw. hate groups.

Jak powszechnie wiadomo, podobnie jak z „odcięciem się od toksycznej rodziny”, równie trudno jest porzucić grupy społeczne, do których należymy (szczególnie jeśli należymy do nich przez całe swoje życie). Jackon Linguori i Lisa Spanierman przeprowadzili badanie, którego celem było odkrycie czynników, które pozwalają na opuszczenie grup nienawiści i zaangażowanie się w działania na rzecz równości i tolerancji.

W tym celu psychologowie starannie dobrali grupę dziewięciu pełnoletnich uczestników, którzy w przeszłości należeli do grup szerzących nienawiść (tzw. grup białej supremacji). Warunkiem koniecznym był upływ roku od opuszczenia grupy i późniejsze publiczne zaangażowanie w zwalczanie nienawiści. Mała grupa badanych miała pozwolić na indywidualne podejście i pełne zaangażowanie badaczy w historię każdego z uczestników. Zastosowali więc metodę umożliwiającą interpretację i zrozumienie, co i dlaczego było dla nich najważniejsze w procesie opuszczania swojej grupy i angażowania się w działania stojące w opozycji do wcześniejszych poglądów (-Interpretacyjną Analizę Fenomenologiczną). Po pozbyciu się własnych uprzedzeń i założeń na temat badanych, psychologowie przeprowadzili serię szczegółowych wywiadów z każdym z nich. Rozmowy trwały od 60 do 120 minut i pozwoliły na pełną ekspresję przeżyć związanych z doświadczeniem zmiany wewnętrznej i środowiskowej.

Najwyrazistszym przykładem jest tu historia 36-letniego Jonny’ego, który 17 lat życia spędził jako członek grupy gardzącej osobami o odmiennym od białego kolorze skóry. Mężczyzna przez sytuację życiową został zmuszony do mieszkania z afroamerykaninem, co ku jego zdziwieniu doprowadziło do wieloletniej przyjaźni i zmiany jego poglądów. Co więcej, Jonny poznał ciemnoskórą kobietę i szczerze ją pokochał. Badaczom powiedział, że “to wtedy właśnie do niego doszło, że w głębi serca nie jest rasistą”.
Inni badani wskazywali jednak nie tylko na bezpośrednie relacje z poszkodowanymi, ale także przedstawienie ich indywidualnych historii i cierpienia za pomocą filmów i reportaży. Zdecydowanie najważniejsze okazało się przyjęcie cudzej perspektywy, pozytywnie rozumiana empatia i zrozumienie, że człowiek jest ważniejszy niż jakakolwiek ideologia. Większość badanych mówiła, iż to nie była narastająca w nich zmiana, ale gwałtowny impuls (“wake up call”). Impuls, który mimo przeszkód pozwolił im na opuszczenie grup nienawiści.

Niemal każdy z uczestników badania wskazywał bowiem, że po opuszczeniu grupy nienawiści doświadczył społecznej izolacji i czuł się samotny. Wielu z nich skupiło się na analizie swojego zachowania i próbie wybaczenia samemu sobie tego, że jako członkowie grup przyczyniali się do krzywdy innych ludzi. Kolejnym krokiem było publiczne wyrzeczenie się dawnych poglądów, co według jednej z uczestniczek badania jest najlepszą drogą do uleczenia bólu związanego z wyrządzonymi krzywdami. Dla innych było to bardzo bolesnym, ale potrzebnym doświadczeniem. Doświadczeniem, które doprowadziło do działań aktywistycznych przeciw nienawiści. I to właśnie one, najczęściej prowadzone wspólnie z członkami dyskryminowanych grup, pozwoliły badanym na wybaczenie samym sobie i doświadczenie docenienia i wybaczenia ze strony innych ludzi. To wybaczenie i zrozumienie z kolei doprowadziło do włączenia byłych członków grup nienawiści do nowych społeczności – działających na rzecz powstrzymywania nienawiści, opowiadających się za tolerancją i równością.

“Aktywizm, wyjście z tej grupy… było jak założenie nowej skóry. To jestem nowa ja. Kto lepiej może zwalczać nienawiść (i białą supremację) niż ten, kto kiedyś brał w niej udział? Po prostu wydaje mi się to słuszne.” ~ Victoria, 37

Z badań przeprowadzonych przez Linguori i Spanierman i opublikowanych w Journal of Counseling Psychology, wyraźnie wynika, że w przypadku porzucania nienawistnych poglądów niezmiennie sprawdza się tzw. hipoteza kontaktu. Polega ona na założeniu, że poprzez zwiększenie kontaktu m. in. z członkami grup dyskryminowanych, można wyraźnie zmniejszyć uprzedzenia wobec tych ludzi, a nawet się ich pozbyć. Zarówno w procesie wychodzenia z grup nienawiści, jak i później – podczas budowania tożsamości aktywistycznej, najważniejsi okazali się inni ludzie. W porzuceniu ideologii istotna była rola empatii i dostrzeżenie drugiego człowieka bez „nienawistnego filtru” narzuconego przez dawną społeczność. Skłania to do myślenia, że z całych sił powinniśmy dążyć do zwiększania reprezentacji mniejszości i grup dyskryminowanych w mediach i życiu społecznym. Skuteczne wydaje się również dążenie do społecznej integracji ponad podziałami, a także dążenie do dostrzeżenia jednego człowieka zamiast grupy. Tak jak w 2020 roku potrzebne wydawało się zwiększenie w mediach reprezentacji osób o azjatyckich korzeniach, tak w 2022 roku wciąż ważne wydaje się dążenie do integracji z mniejszościami seksualnymi czy narodowymi – pamiętając o koszmarze, który wciąż trwa na wschodniej granicy i tuż za nią.