Pułapka utopionych kosztów opisuje sytuację, w której kontynuujemy jakieś działanie, mimo tego, że jest ono dla nas niekorzystne ze względu na koszta, które już do tej pory poświęciliśmy. Przykładowo obejrzenie nudnego filmu do końca, bo zapłaciliśmy już za bilety i popcorn w kinie lub trwanie w spadającej na wartości inwestycji, bo już tyle pieniędzy w nią włożyliśmy. Ten błąd poznawczy sprawia, że podejmujemy decyzje, które mogą być dla nas mniej korzystne. Po co tracić kolejną godzinę życia w kinie, skoro już i tak straciliśmy pieniądze wybierając nudny film?
Wiele osób doświadcza tego efektu, ale czy są jakieś sposoby aby uniknąć bądź zmniejszyć ten efekt? Anja Schanbacher wraz z zespołem z Duke University postanowili sprawdzić czy takim czynnikiem nie może być słaba więź z “ja” z przeszłości? Czy więzi w odniesieniu do swoich przeszłych wyborów może osłabiać pułapkę utopionych kosztów? Swoją hipotezę sprawdzili w pięciu badaniach eksperymentalnych (N = 3197), testując, w jaki sposób poczucie więzi ze sobą z przeszłości, może wpływać na pułapkę utopionych kosztów. Wyniki swoich badań opublikowali w Journal of Experimental Social Psychology.
Badacze założyli, że ludzie wpadają w pułapkę utopionych kosztów, ponieważ przykładają zbyt dużą wagę do kosztów, które ponieśli w przeszłości. W konsekwencji jeżeli sprawimy, że poczują się mniej związani z przeszłym ja, a tym samym zmniejszą wagę przywiązywaną do przeszłych działań, mogą dokonać lepszych wyborów. Manipulacja pułapką utopionych kosztów odbywała się za pomocą hipotetycznych scenariuszy, które różniły się od siebie na przestrzeni badań. Przykładowo w jednym z nich uczestnicy byli proszeni o wyobrażenie sobie, że rok temu rozważali, czy zapisać się na letni kurs fotografii, czy śpiewu. Powiedziano uczestnikom, że wybrali kurs fotograficzny i kupili drogi profesjonalny sprzęt fotograficzny.
Następnie uczestnicy wykonywali manipulację więzi z przeszłym ja. Manipulacja bliską (lub odległą) relacją z przeszłym ja polegała na tym, że badacze dawali do przeczytania uczestnikom do przeczytania fragment teksty stwierdzający, że badania pokazują, że podstawowa tożsamość osoby, taka jak cechy osobowości, przekonania i wartości, pozostaje taka sama (W drugiej grupie: zmienia się znacząco) przez całe dorosłe życie, a następnie zostali poproszeni o wskazanie jednego lub dwóch aspektów ich własnej podstawowej tożsamości, które trzy lata temu uważali za takie same (inne niż) jak obecnie.
W następnej kolejności uczestnicy badania kontynuowali drugą część scenariusza. Wyobrażali sobie, że rok później chcą ponownie zapisać się na letni kurs i stają przed tym samym wyborem między śpiewem a fotografią. Scenariusz dalej wskazywał, że teraz czują, że mogą bardziej cieszyć się śpiewaniem niż fotografowaniem; oznaczałoby to jednak, że nie będą już używać swojego drogiego sprzętu fotograficznego. Po przeczytaniu badani byli pytani, które zajęcia by wybrali. Wybór zajęć fotografii był traktowany jako wpadnięcie w pułapkę utopionych kosztów.
Jak się okazało, uczestnicy w grupie z niskiej więzi z przeszłym ja byli mniej skłonni kontynuować kurs fotografii niż uczestnicy w grupie z silnej więzi, co potwierdzało hipotezy badaczy. Na przestrzeni pięciu badań badacze dowiedli, że zmniejszenie psychologicznej więzi z przeszłym ja zmniejszyło skłonność ludzi do trzymania się działania, w które wcześniej zainwestowali zasoby, pomimo obecności lepszej alternatywy. Zatem osłabienie więzi ze sobą z przeszłości może zmniejszyć pułapkę utopionych kosztów. Dodatkowo, kiedy osoby czuły się mniej związane ze swoim przeszłym „ja”, które zainwestowało znaczne środki na dane działanie, przewidywały mniej negatywnych uczuć po porzuceniu tej czynności i prawdopodobnie dlatego byli bardziej skłonni to zrobić.Omówione powyżej badanie manipulowało więzią z przeszłym “ja” poprzez lekturę krótkiego tekstu. Nie wiemy na jak długo “wystarcza” działanie takiej manipulacji. Równocześnie nie wiemy też, jaka jest rola wiary w taką manipulację i dotychczasowe przekonania na ten temat. Dalsze badania wymagają powtórzenia skuteczności tej manipulacji w różnych kontekstach i podłużnym schemacie, w którym można wykorzystać prawdziwe wybory uczestników, a nie jedynie wybory na potrzeby badania (deklarowane “na papierze”).
Chcesz wiedzieć więcej?
(C) Zdjęcie unsplash.com
Schanbacher, A. D., Gurdamar-Okutur, N., & Faro, D. (2021). It’s no longer “me”: Low past-self-continuity reduces the sunk-cost bias. Journal of Experimental Social Psychology, 95, 104146. https://doi.org/10.1016/j.jesp.2021.104146