Na mnie to nie działa, ale…

Lubimy uważać, że jesteśmy lepsi od innych – że to co zrobiłby “przeciętny Polak” nas nie dotyczy. W tym myśleniu nie przeszkadzają nam ani logiczne argumenty, ani naukowe statystyki. Podświadomie czujemy, że w eksperymencie Milgrama nie razilibyśmy ludzi prądem czy, że zamknięci w więzieniu profesora Zimbardo zachowalibyśmy empatyczne odruchy. To samo tyczy się zdolności poznawczych – przeceniamy naszą pamięć, uwagę, a nawet inteligencję.

To złudzenie ponadprzeciętności (Hoorens, 1993) stało się dla naukowców z Teksasu bazą do stworzenia badań dotyczącego chęci cenzurowania filmów o płaskiej Ziemi na portalu YouTube (Landrum, Olshansky, 2020). Fundamentem eksperymentu było przekonanie, że ludzie będą uznawać pseudonaukowe treści za niebezpieczne nie dla siebie, a dla reszty społeczeństwa. Takie przekonanie o większym wpływie przekazów medialnych na innych niż na siebie samego określane jest jako percepcja trzeciej osoby (third-person perception, TPP), a konsekwencje tej percepcji, takie jak wezwania do cenzury, nazwać można efektem trzeciej osoby (third-person effect, TPE).

Jak przebiegało badanie?

Pierwsze z badań przeprowadzonych przez Landrum i Olshansky’ego miało charakter eksploracyjny, a jego celem było zbadanie związku między indywidualnymi cechami jednostki, a jej oczekiwaniami co do tego, jak przekonujące dla innych ludzi będą wydawać się filmy na portalu YouTube argumentujące płaskość Ziemi. Uczestnicy byli losowo przypisywani do jednego z czterech warunków, a następnie ich zadaniem było obejrzenie materiału wyjaśniającego teorię o płaskiej Ziemi. W zależności od grupy argument mógł opierać się na zmysłach, religii, nauce (?) lub spiskach. Następnie, badani odpowiadali zarówno na pytania demograficzne, jak i te dotyczące czy film był przekonywający oraz tego, jaki potencjalny wpływ może mieć on na uczestnika eksperymentu i na innych. 

Warto zaznaczyć, że Ci “inni” nie byli całkowicie anonimowi. Zostali oni opisani w kategoriach politycznych (Republikanie, Demokraci, niezależni), religijnych, demograficznych (mieszkańcy wsi lub miast) i edukacyjnych (poziom wykształcenia).

Co się okazało?

Pierwszy wniosek jaki można było wyciągnąć z analizy wyników pośrednio potwierdzał złudzenie ponadprzeciętności. Uczestnicy badania twierdzili, że (prawie) każda zbiorowość “innych”, niezależnie od jej charakterystyki byłaby bardziej podatna na pseudonaukową manipulację niż oni sami. Wyjątek stanowiła tutaj jedynie grupa tożsamościowa osób, które ukończyły studia – Ci uznani byli za mniej skorych do wiary w teorię o płaskiej Ziemi.

Co więcej! Okazało się, że cechy uczestników badania “przewidywały” ich TPP dla różnych grup tożsamościowych. Szczególną rolę odegrała w tym wypadku przynależność polityczna – na przykład Republikanie zakładali mniejsze różnice między sobą a innymi Republikanami, mieszkańcami wsi czy osobami religijnymi niż przewidywali to Demokraci. Z kolei, osoby niezależne oczekiwały większych różnic zarówno między sobą a Demokratami, jak i między sobą a Republikanami. Największe “uprzedzenia” były wyrażane przez osoby o niskim poziomie religijności. Można więc zauważyć, że dostrzeganie pewnych (nawet iluzorycznych) podobieństw między ja a innymi zmniejsza różnicę w ocenie przypuszczalnej podatności na przekazy medialne, a co z tym idzie zmniejsza TPP (por. social distance).

Według uczestników najbardziej otwarci na argumenty o płaskiej Ziemi byli bibliści (biblical literalists; co wydaje się dość logiczne, biorąc pod uwagę ich chęć do interpretowania Biblii w sposób dosłowny). Badani spodziewali się również, że grupami bardziej podatnymi na manipulację będą Republikanie, osoby bez studiów i mieszkańcy wsi. Czy więc, takie przewidywane różnice w odbiorze argumentów płaskoziemców przez siebie i innych zachęcają ludzi do popierania cenzury filmów o tej tematyce na serwisie Youtube (by niejako “uchronić innych”)? By to sprawdzić, Landrum i Olshansky wykonali kolejne dwa badania.

Na wstępie warto jednak od razu zaznaczyć, że kolejne badania potwierdziły wcześniej wyciągnięte wnioski – o istnieniu zjawiska percepcji trzeciej osoby i jego najsilniejszych predyktorach (jakimi okazała się przynależność polityczna, religijność i ogólny dystans społeczny). Czy jednak można mówić, że stopień TPP pozwala przewidzieć poparcie dla cenzurowania YouTube? Tutaj wyniki okazują się niejednoznaczne.

Nowym elementem tych badań było zadanie uczestnikom pytań o to, jak serwis YouTube powinien reagować na treści dotyczące płaskiej Ziemi. Pojawił się tam szereg stwierdzeń: od zaprzestania polecania tych filmów innym użytkownikom, przez demonetyzację, aż po usunięcie kanału. Osoby badane miały zaznaczyć na ile zgadzają się (lub nie) z tymi działaniami administratorów medium. Analizy statystyczne wszystkich zebranych danych nie pozwoliły jednak na mówienie o oczywistym związku między wynikami TPP a cenzurą: w badaniu drugim znaleziono częściowe poparcie tej hipotezy, natomiast badanie trzecie takiego związku nie wykryło.

Jaki z tego wniosek? Możemy długo zastanawiać się na temat tego, czy cenzurowanie nieprawdziwych, spiskowych treści lub banowanie konkretnych osób za szerzenie bzdur jest wskazane i słuszne czy może niebezpieczne i ograniczające. Zażarte dyskusje o manipulacji w internecie prawdopodobnie będą trwały jeszcze długo, zanim zaakceptowane zostanie jedno, oficjalne stanowisko (jeśli to w ogóle kiedykolwiek nastąpi). Pojawiające się badania na ten temat są bardzo pomocne i chociaż nie zawsze dostarczają jasnych odpowiedzi to pozwalają spojrzeć na problem z obiektywnego, naukowego punktu widzenia. A takie spojrzenie wydaje się wyjątkowo cenne w morzu światopoglądowych przepychanek i politycznych sporów.
Chcesz wiedzieć więcej?

(C) zdjęcie unsplash.com
Hoorens, V. (1993). Self-enhancement and Superiority Biases in Social Comparison. European Review of Social Psychology, 4(1), 113-139. DOI:10.1080/14792779343000040

Landrum, A., Olshansky A. (2020). Third-Person Perceptions and Calls for Censorship of Flat Earth Videos on YouTube. Media and Communication, 8(2), 387-400. DOI: 10.17645/mac.v8i2.2853

Total
0
Shares
Related Posts