Badania od lat wskazują na alarmującą skalę problemu przemocy seksualnej i molestowania seksualnego (np. Muehlenhard et al., 2017; Smith et al., 2017). Hasło „ja też” („me too”) w kontekście skali zjawiska molestowania seksualnego i przemocy seksualnej pojawiło się w przestrzeni publicznej już w 2006 roku, za sprawą czarnoskórej aktywistki Tarany Burke, jednak prawdziwy rozgłos zyskało trzy lata temu. 15 października 2017 roku amerykańska aktorka, Alyssa Milano, zamieściła na Twitterze wpis, w którym zachęcała kobiety, które doświadczyły molestowania seksualnego lub napaści seksualnej, by ujawniły swoje doświadczenia i napisały „me too” w mediach społecznościowych. W ciągu 24 godzin 4,7 milionów ludzi użyło hashtagu „me too” na Facebooku (Kunst et al., 2018), a kampania zapoczątkowała ożywioną, trwającą do dziś dyskusję na temat molestowania seksualnego i przemocy seksualnej.
Czy kampania #metoo cokolwiek zmieniła w świadomości społecznej?
Na to pytanie postanowił odpowiedzieć zespół badawczy pod kierunkiem Hanny Szekeres (2020) w artykule, który ukazał się niedawno na łamach czasopisma Personality and Individual Differences. Ogromna liczba postów z hashtagiem #metoo świadczy o tym, że wiele osób miało potrzebę ujawnienia swoich doświadczeń związanych z molestowaniem seksualnym i przemocą seksualną. Jednak akcja #metoo sprowokowała także wiele głosów krytyki. Np znany austriacki reżyser, Michel Haneke, nazwał akcję „polowaniem na czarownice”, a sto francuskich kobiet, w tym słynna aktorka Catherine Deneuve, napisało list otwarty, w którym stwierdziło, że akcja #metoo godzi w wolność seksualną mężczyzn. Wcześniejsze badanie, dotyczące marszu amerykańskich kobiet, zorganizowanego w reakcji na zwycięstwo Donalda Trumpa w wyborach prezydenckich (Saguy & Szekeres, 2018) wskazało, że akcje społeczne mogą przyczyniać się do polaryzacji postaw. U mężczyzn sympatyzujących z ruchem doszło do większego sprzeciwu wobec nierówności płci, u mężczyzn, którzy nie popierali ruchu, doszło jednak do przeciwnego efektu. Czy zatem akcja #metoo naprawdę zmieniła coś w świadomości społecznej?
W badaniu, które może pomóc odpowiedzieć na to pytanie, zespół zbadał czterokrotnie tę samą próbę amerykańskich internautów, w czasie pierwszego pomiaru liczącą 500 osób − dwukrotnie przed kampanią #metoo (w listopadzie 2016, tuż po wyborach prezydenckich w USA i w styczniu 2017, po wspomnianym już marszu kobiet), raz w listopadzie 2017, gdy kampania #metoo osiągnęła swój szczyt i kolejny raz pół roku później (w maju 2018). Sprawdzono tendencję osób badanych do bagatelizowania przemocy seksualnej, pytając je na ile zgadzają się z twierdzeniem, że zgłaszanie napaści seksualnych jest wymierzone przeciwko mężczyznom oraz że fałszywe oskarżenia o tego typu przestępstwa są czymś nagminnym. Badanych zapytano również o identyfikację z własną płcią (na ile ważną częścią ich tożsamości jest bycie kobietą/mężczyzną) oraz o identyfikację z feminizmem. Na koniec sprawdzono poziom orientacji na dominację społeczną (przekonanie, że nierówności między grupami są nieodzowną częścią życia społecznego i w związku z tym nie ma sensu z nimi walczyć).
Czy akcja #metoo wpłynęła na postawy wobec przemocy seksualnej?
Okazało się, że bagatelizowanie problemu przemocy seksualnej zmniejszyło się po kampanii #metoo zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród kobiet, a czwarty pomiar, przeprowadzony w maju 2018, pokazał, że zmiana ta się utrzymała. Zmiana najsilniejsza była u osób, które wykazywały niski poziom identyfikacji z własną płcią. Badacze tłumaczą to „efektem podłogi”: osoby, które silnie identyfikowały się z własną płcią, już przed akcją #metoo nie wykazywały tendencji do bagatelizowania przemocy seksualnej. Okazało się, że ważną rolę pełni tutaj także orientacja na dominację społeczną. Efekt orientacji na dominację społeczną zależy od płci. Okazało się, że bagatelizowanie przemocy seksualnej najbardziej zmniejszyło się wśród mężczyzn o niskiej orientacji na dominację społeczną i wśród kobiet o wysokim poziomie tej zmiennej. To, że zmiana wystąpiła przede wszystkim wśród mężczyzn o niskiej orientacji na dominację społeczną, raczej nie powinno nikogo dziwić. Orientacja na dominację społeczną z definicji wiąże się z akceptacją nierówności, co może prowadzić do przekonania, że mężczyźni powinni dominować nad kobietami. Dlaczego jednak zmiana wystąpiła przede wszystkim wśród kobiet o wysokiej orientacji na dominację społeczną? Jednym z możliwych wyjaśnień jest wspomniany wcześniej „efekt podłogi” – kobiety o niskiej orientacji na dominację społeczną już przed akcją #metoo nie wykazywały tendencji do bagatelizowania problemu przemocy seksualnej.
Pewnym ograniczeniem badania jest jednak to, że część osób zrezygnowała z udziału przed czwartą częścią. Ponadto w kształtowaniu się przekonań niebagatelną rolę pełni kontekst kulturowy, na co wskazują np. Barn i Powers (2018). Nie wiemy zatem, czy w Polsce wyniki byłyby takie same. Badanie to pokazało jednak, że akcja #metoo przynajmniej w pewnym stopniu przyczyniła się do realnej zmiany przekonań na temat przemocy seksualnej, a zatem, że warto brać udział w zbiorowych działaniach, nawet przez internet.
Chcesz wiedzieć więcej?
Barn, R., & Powers, R. A. (2018). Rape Myth Acceptance in Contemporary Times: A Comparative Study of University Students in India and the United Kingdom. Journal of Interpersonal Violence, 088626051877575. doi:10.1177/0886260518775750
Kunst, J. R., Bailey, A., Prendergast, C., & Gundersen, A. (2018). Sexism, rape myths and feminist identification explain gender differences in attitudes toward the #metoo social media campaign in two countries. Media Psychology, 1-26, doi:10.1080/15213269.2018.1532300
Muehlenhard, Ch. L., Peterson, Z. D., Humphreys, T. P. & Jozkowski, K. N. (2017) Evaluating the One-in-Five Statistic: Women’s Risk of Sexual Assault While in College. The Journal of Sex Research, 54(4-5), 549-576. doi:10.1080/00224499.2017.1295014
Saguy, T., & Szekeres, H. (2018). Changing Minds via Collective Action: Exposure to the 2017 Women’s March Predicts Over-time Decrease in (Some) Men’s Gender System Justification. Group Processes & Intergroup Relations, 21(5), 678–689. doi:10.1177/1368430217750475.
Smith, S.G., Chen, J., Basile, K.C., Gilbert, L.K., Merrick, M.T., Patel, N., Walling, M., & Jain, A. (2017). The National Intimate Partner and Sexual Violence Survey (NISVS): 2010-2012 State Report. Atlanta, GA: National Center for Injury Prevention and Control, Centers for Disease Control and Prevention.
Szekeres, H., Shuman, E., & Saguy, T. (2020). Views of sexual assault following #MeToo: The role of
gender and individual differences. Personality and Individual Differences, 166, [110203].
doi:10.1016/j.paid.2020.110203