Stereotypy kolejności urodzin

Pierworodni synowie i córki są uważani za najinteligentniejszych. Co zaskakujące, najstarsze rodzeństwo naprawdę osiąga większe sukcesy niż ich bracia czy siostry – twierdzą polscy i amerykańscy psycholodzy, którzy badali wpływ stereotypów na nasze życie.

Pierworodni są nie tylko najinteligentniejsi, ale też najbardziej odpowiedzialni, posłuszni oraz… najmniej twórczy. Dzieci “średnie” w kolejności urodzeń są zazdrosne, a najmłodsze – najbardziej kreatywne, a przy tym nieposłuszne, nieodpowiedzialne i wygadane. Jedynacy zaś są niezgodni. Kto tak twierdzi? Prawie wszyscy. Tak przynajmniej wynika z badań Nicholasa Herrery i Roberta Zajonca z Uniwersytetu Stanforda w USA.

Najstarszy na adwokata, najmłodszy na kaskadera

Naukowcy ci poprosili studentów swojej uczelni o scharakteryzowanie siebie samych oraz typowych jedynaków, pierworodnych, średniaków i najmłodszych. Badani mieli ocenią, które spośród jedenastu podanych cech (takich jak posłuszeństwo, konfliktowość czy kreatywność) można przypisać poszczególnym “typom”. Skala była pięciostopniowa: od +2 (posiada daną cechę) do -2 (zupełny jej brak).

Wyniki, choć w dużej mierze potwierdziły przypuszczenia, jednak zaskoczyły naukowców. Bo dlaczego najstarszemu, uważanemu za tak mądrego i odpowiedzialnego, przypisuje się brak kreatywności? Tego nie wiadomo.

– Efektem ubocznym badań było odkrycie, że studenci najlepiej oceniali samych siebie i dzieci o tej samej, co oni, pozycji w hierarchii rodziny – komentuje Grażyna Wieczorkowska z Uniwersytetu Warszawskiego, współautorka pracy opublikowanej w prestiżowym Journal of Personality and Social Psychology. To jej badania, przeprowadzone wraz z Bogdanem Cichomskim, skłoniły Amerykanów do “wgryzienia” się w problem.

Polscy psycholodzy analizowali dane zebrane przez ankieterów od 2 tys. dorosłych mieszkańców naszego kraju w roku 1997, a potem ponownie w r. 1999. Uczestnicy sondażu byli pytani m.in. o wykształcenie, kolejność urodzenia, wielkość rodziny, z której pochodzą, oraz o wykonywany zawód. Jego prestiż był oceniany zgodnie z międzynarodowym standardem. okazało się, że dzieci urodzone jako pierwsze zwykle zdobywały wyższe wykształcenie niż młodsze rodzeństwo. W efekcie też zwykle zdobywały zawód o wyższym prestiżu społecznym.

Amerykańscy naukowcy sprawdzali, czy jest to zgodne ze stereotypami. Poprosili uczniów i studentów o odpowiedź na pytanie, które z dzieci ma największe szanse powodzenia w danym zawodzie – np. strażaka, muzyka, fotografa czy policjanta. Ponieważ stereotypy na temat prestiżu zawodu i kolejności urodzeń mogą się różnić w zależności od rasy, płci, klasy społecznej osób badanych czy regionu, w którym mieszkają, naukowcy analizowali odpowiedzi dwóch odmiennych grup: 131 licealistów z terenów rolniczych w stanie Wisconsin oraz 203 studentów elitarnego Uniwersytetu Stanforda. Różnice okazały się bardzo niewielkie. Pierworodnym najczęściej wybierano pracę adwokata, policjanta lub lekarza, a najmłodszym: aktora, muzyka albo kaskadera (studenci nieznacznie częściej wybierali zawody rolnika i oficera policji dla dzieci najstarszych, a nauczyciela w liceum – najmłodszym). W międzynarodowej stupunktowej skali prestiżu zawody przydzielane pierworodnym uzyskiwały średnio 67,6 punktu (w ocenie licealistów) i 65,5 pkt (studenci), a te, które przypisywano najmłodszym braciom i siostrom – 50,4 pkt (licealiści) oraz 47,6 pkt (studenci).

Kiedy stereotyp zmienia nasze plany

– Nasze badania przekonują, że zdolności ludzi często oceniamy przez pryzmat ich pozycji w hierarchii rodziny – twierdzą psycholodzy. – W efekcie, inaczej traktujemy najstarsze dzieci, a inaczej najmłodsze. To zaś ma duży wpływ na ich późniejsze losy. większość rzeczywistych różnic między pierworodnymi a ich rodzeństwem ma więc źródło w naszych stereotypach na ich temat.