W jaki sposób pokonać wyczerpanie siły woli?

Wykonanie serii zadań umysłowych, ćwiczeń fizycznych, powstrzymywanie się od reakcji na bodźce, np. opanowywanie śmiechu podczas oglądania komedii może prowadzić do wyczerpania siły woli. Zdaniem profesora Roya Baumeistera z The Florida State University proces ten zachodzi dlatego, że posiadamy ograniczone zasoby energii, którymi możemy dysponować w danym czasie – siła woli przypomina nasze mięśnie.

Holenderski zespół badaczy pod kierownictwem Carolien Martijn przeprowadził eksperyment, w którym badano warunki wyczerpywania się ego. Za pomocą złożonej procedury szukano odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób przeciwdziałać temu efektowi?

Pierwszym zadaniem uczestników badań było wykonanie prostego ćwiczenia fizycznego za pomocą urządzenia mierzącego siłę mięśni uścisku dłoni (ang. handgrip). W drugim etapie starali się wykonać jak najwięcej zadań umysłowych polegających na pokonaniu labiryntów wyrysowanych na papierze w ciągu 10 minut. Labirynty miały dwa poziomy złożoności: łatwy i trudny. Poziom złożoności był jednocześnie zmienną niezależną.

Po wykonaniu tych zadań badani czytali jedną z dwóch historii. Pierwsza z nich dotyczyła łyżwiarza Gerarda van Velde, który podczas olimpiady po porażce na dystansie 500 metrów wygrał na dystansie 1000 metrów z fantastycznym wynikiem. Co ważne podkreślenia, przytoczono jego wypowiedź po drugim wyścigu: “Dałem z siebie wszystko, choć w pewnym momencie pomyślałem, by porzucić walkę o złoty medal. Nie poddałem się. I dzięki temu dowiedziałem się, że jestem w stanie zdziałać znacznie więcej niż sądzę”.

Druga historia była neutralna – opowiadała o międzynarodowym Komitecie Olimpijskim. W celu ograniczenia możliwości odkrycia hipotez badacze poprosili uczestników o przeczytanie tych tekstów w celu wyszukania pięciu słów niezwiązanych z treścią opowiadania. W ostatnim etapie eksperymentu dokonano ponownego pomiaru czasu uścisku za pomocą tego samego narzędzia, którego użyto poprzednio.

Autorzy podjęli się wyjaśnienia zaobserwowanej zależności. W tym celu odwołali się do efektu kontrastu badanego przez Dijksterhuisa i in. (1998), który wiąże się z porównaniami społecznymi. Jeśli uczestnik badania porównuje się z wzorcem osobowym i jeśli między tymi postaciami różnica jest bardzo duża, np. w poziomie inteligencji, to w efekcie uczestnik badania ocenia, że jego inteligencja jest o wiele niższą niż w sytuacji porównaniu się z postacią bardzo podobną pod względem tej cechy.

Dlaczego taki efekt kontrastu nie pojawił się w grupie osób z wyczerpaną siłą woli?

Zdaniem autorów działanie tego mechanizmu zostało zneutralizowane na skutek ograniczenia (wyczerpania bądź konserwacji) zasobów uwagi niezbędnych uczestnikowi eksperymentu do wykrycia różnic pomiędzy sobą o wzorcem osoby.