Podział ról płciowych u młodych szympansów

W debacie dotyczącej natury płci pojawiają się głosy – przeważnie w obrębie nauk społecznych – które zdają się całkowicie marginalizować czynnik biologiczny (traktując płeć wyłącznie jako konstrukt społeczny). Dość wspomnieć o radykalnych feministycznych dekonsutrukcjonistkach pokroju Judith Butler.

W myśl tego rodzaju doktryn, fakt, że np. dziewczynki wolą bawić się lalkami wynika z przekazywanych przez rodziców normatywnych wzorców zachowań. Opublikowany pod koniec grudnia na łamach „Current Biology” artykuł “Sex differences in chimpanzees’ use of sticks as play objects resemble those of children” autorstwa Sonii M. Kahlenberg (Bates Collage) i Richarda W. Wranghama (Uniwersytet Harvarda) podważa tę tezę. Zdaniem autorów, wybór zabawek przez dzieci może być wynikiem uwarunkowań ewolucyjnych. Wniosek został oparty na obserwacjach szympansów, które badacze prowadzili przez 14 lat w Parku Narodowym Kibale w Ugandzie.

W trakcie badań po raz pierwszy w historii (przynajmniej na taką skalę) zaobserwowano podczas zabaw młodych zwierząt wyraźny podział ról ze względu na płeć. Biorąc pod uwagę występujące czynniki, badacze doszli do wniosku, że to zjawisko ma w przeważającej części czysto biologiczne przyczyny. Okazuje się zatem, że nie jesteśmy jedynym gatunkiem w obrębie którego takie zachowania mają miejsce.

Nie jest wszakże tajemnicą, że szympansy – w toku ewolucji – nauczyły się wykorzystywać prymitywne narzędzia. Badacze w trakcie swoich obserwacji wyróżnili cztery główne sposoby, w jakie małpy używały patyków i kijów: jako broni, jako „sond” do wyszukiwania miodu w dziuplach, podczas interakcji społecznych oraz – co szczególnie zainteresowało naukowców – jako swoistych zabawek, a dokładniej „lalek”, których opieką zajmowały się poszczególne osobniki.

Naukowcy nazwali ową czynność mianem „stick-carrying”. W praktyce „patyki” były przeważnie ułamanymi gałęziami lub pieńkami (mediana długości 36 cm; mediana wagi 112g; n = 6 uzyskanych patyków). Warto podkreślić, że kształt „lalek” był odmienny od patyków używanych do walki czy poszukiwania pożywienia.

Zgodnie z przeprowadzonymi obserwacjami, „niańczeniem” patyków zajmowały się głównie młode samice [por. rys. 1]. Przyjęta przez badaczy metodologia zakładała podzielenie całej populacji na 11 grup wiekowych. Przyporządkowanie do danej grupy wiekowej odbywało się na podstawie średniego wieku danego osobnika z całego okresu obserwacji (1993-2006). Łącznie obserwacji poddano 37 samic i 31 samców. Rozkład w grupach wiekowych przedstawiał się następująco: 0-1 lat (1,2), 1-2 lata (5,4), 2–4 lat (1,5), 4–6 lat (3,2), 6–8 lat (4,1), 8–10 lat (1,2), 10–12 lat (1,1), 12–14 lat (1,1), 14–16 lat (4,1), 16–20 lat (2,1), >20 lat (14,11).

Źródło: Current Biology
Rys. 1. Czas poświęcony "niańczeniu patyków" przez osobniki w danym wieku na każde 1000 godzin. Koła reprezentują samice, trójkąty samce. Źródło: Current Biology

Na podstawie kilku zasadniczych przesłanek badacze sugerują, że czynność ta jest wynikiem różnic płciowych . Po pierwsze – patyki były regularnie noszone do gniazd dziennych, gdzie konkretne osobniki odpoczywały. Szympansy zajmowały się „lalkami” w sposób, który „przywodził na myśl opiekę rodzicielską”. „Noszenie patyków” nie zostało ponadto już nigdy zaobserwowane u samic, które wydały na świat potomstwo. Co więcej, różnice płciowe w doborze zabawek zaobserwowano także wcześniej u rezusów.

Zdaniem badaczy wyższy odsetek „niańczenia” u samic nie ma związku z wyższym zainteresowaniem narzędziami jako takimi. Chociaż samice częściej używają patyków jako „sond” do poszukiwania pożywienia, to używanie kijów jako broni występuje niemal wyłącznie u samców. Autorzy podkreślają również, że „niańczenie” nie jest skorelowane z „sondowaniem” ponieważ samice, które częściej używały patyków do badania dziupli niekoniecznie okazywały większe zainteresowanie „niańczeniem”.

Jeśli zaś chodzi o przyczynę zjawiska – naukowcy podkreślają, że brak jest wyraźnych dowodów na podobne zachowanie pośród innych populacji szympansów. Mamy zatem do czynienia z pewną szczególną „lokalną tradycją”. Co więcej, nieposiadającą społecznego uzasadnienia, ponieważ „noszenie patyków” nie zostało przekazane przez starsze osobniki, które takich zabaw nie praktykowały.

Naukowcy podejrzewają, że podobne różnice mogły wytworzyć się u naszych dalekich przodków, na długo, zanim czynnik społeczny zaczął odgrywać szczególną rolę.

Więcej informacji:
(C) zdjęcie unsplash.com
Kahlenberg SM, & Wrangham RW (2010). Sex differences in chimpanzees’ use of sticks as play objects resemble those of children. Current biology : CB, 20 (24) PMID: 21172622
Więcej informacji o badaniach nad naczelnymi można znaleźć na stronie grupy badawczej Richarda Wranghama na Uniwersytecie Harvarda.
Total
0
Shares
4 comments
  1. Ja bym się zastanowił jeszcze nad wpływem wiedzy, oczekiwań i nastawienia obserwatora; tj., nie znam się na tym zupełnie, ale przypuszczam, że obserwatorzy potrafili rozpoznać płeć szympansów, co mogło wpłynąć na interpretację tych samych zachowań jako niańczenie i nieniańczenie w zależności od tego, czego “powinni” się spodziewać.

  2. Hmmm… Jeden z najładniej opracowanych artykułów, jakie miałem okazję przeczytać na badania.net.

    Sam nie wiem, czy bardziej fascynujące jest to, że szympansy (wnioskuję, że pan troglodytes) “niańczą” patyki, czy też to, że jest to kultura lokalna.

    Doprawdy, zastanawiające.

Comments are closed.

Related Posts