Zagrożenie zmienia obraz grupy!

a man holds his head while sitting on a sofa

W jaki sposób informacje o zbliżającym się zagrożeniu – nowym wirusie, wojnie, katastrofach naturalnych – może zmieniać postrzeganie grupy własnej? I czy konsekwencje tych informacji dla obrazu „naszych” są takie same dla wszystkich? Odpowiedzi na te pytania udzielają Wiktor Soral i Mirosław Kofta w artykule opublikowanym na łamach Social Psychology.

Minione kilka lat obfitowało w wydarzenia przejmujące trwogą. Pandemia koronawirusa i idąca za nią inflacja, wojna na Ukrainie czy informacje o postępującej katastrofie klimatycznej przyczyniały się do postępującego poczucia braku bezpieczeństwa. Osoby sprawujące władze, komentując takie sytuacje, często zwracały uwagę na to, jak ważna jest sprawczość naszego narodu. I tak przykładowo Krzysztof Słoń, poseł Prawa i Sprawiedliwości, omawiając inwazję Rosji na Ukrainę powiedział na łamach Onetu: „Polska w tej chwili jest bezpieczna, bo aktualnie Putin nie zamierza rozszerzać konfliktu. Musimy jednak wykorzystać ten czas względnego spokoju do rzeczywistego wzmacniania naszego własnego potencjału obronnego i rozbudowy pełnowymiarowych, stałych baz NATO (…)”. Podobnie premier Mateusz Morawiecki, komentując przerwę w dostawach gazu, podkreślał, że „Odmówiliśmy spłaty w rublach i Putin rzeczywiście przedwczoraj odciął nam gaz. Jednak, mimo wszystko poradzimy sobie i nie ulegniemy szantażowi, bo staraliśmy się dywersyfikować dostawy (…)”.

Analogiczną narrację można było zaobserwować w innych krajach. Dla przykładu prezydent Joe Biden, komentując inflację w Stanach Zjednoczonych, podkreślał, że choć inflacja to głównie efekt czynników zewnętrznych, Ameryka jest lepiej przygotowana na kryzys, niż jakiekolwiek inne państwo. Prezydent przypisywał ten stan rzeczy szybkiej odbudowie gospodarki po pandemii.

Jak widzimy grupę własną?

Przytoczone przykłady bez wątpienia mają charakter anegdotyczny. Jednak sam fakt tego, że odwołanie do siły i sprawczości często pojawia się w przemówieniach polityków omawiających zagrożenie sugeruje, że tego rodzaju opowieść ma swoje funkcje psychologiczne. Naukowej odpowiedzi na pytanie o to, czy faktycznie tak jest, postanowili udzielić Wiktor Soral i Mirosław Kofta w artykule opublikowanym na łamach Social Psychology.

Autorzy tekstu, odwołując się do teorii i wyników poprzednich badań, założyli istnienie dwóch podstawowych wymiarów postrzegania społecznego – tj. tego, jak widzimy siebie, innych ludzi, różne grupy i różne kultury. Pierwszy z nich, nazywany wymiarem sprawczości lub kompetencji, opisuje generalną zdolność do realizowania własnych celów i sprawowania kontroli. Drugi z nich, określany mianem wspólnotowości lub ciepła, mówi o umiejętności funkcjonowania w zgodzie innymi (ludźmi, grupami, kulturami). Dotychczas prowadzone badania pokazują, że w przypadku postrzegania grupy własnej – w tym m.in. własnego narodu – obydwa wymiary są równie ważne. Oznacza to, że gdy myślimy o Polakach to generalnie postrzegamy ich jako przyjaznych i kompetentnych. Ponadto, z innych badań wynika, że szczególną wagę przypisujemy aspektowi moralności, traktowanemu jako część wymiaru wspólnotowości.

Badacze z Uniwersytetu Warszawskiego, świadomi przywołanych wyników, uznali, że nie opowiadają one w pełni historii o obrazie grupy własnej. Autorzy tekstu założyli, że w sytuacji zagrożenia interesów, na pierwszy plan wysuwa się wymiar sprawczości. To właśnie bowiem cechy takie, jak silni, zdolny, skuteczny mogą pomóc nam poradzić sobie z czyhającym zagrożeniem. Co więcej, taka narracja może być przekonywająca przede wszystkim dla osób, dla których bycie częścią grupy jest szczególnie ważne.

Silni w obliczu zagrożenia

Autorzy tekstu przeprowadzili trzy badania eksperymentalne, których celem było przetestowanie powyższych hipotez. W pierwszym i drugim badaniu – prowadzonych kolejno przez internet i w laboratorium – badacze podzielili osoby badane z Polski na dwie grupy. Pierwsza grupa została poproszona o przeczytanie krótkiego tekstu opisującego aktualnie istniejące dla Polaków zagrożenia. Grupa druga nie dostała takiej informacji. W trzecim badaniu autorzy dodali trzeci warunek eksperymentalny, w którym prezentowali badanym informację o tym, że poziom zagrożenia wobec Polaków generalnie spada. Następnie, zadaniem respondentów było wykonanie krótkiego zadania poznawczego, polegającego na przypisaniu różnych cech grupie własnej. Badani mogli zdecydować, czy wyświetlana na ekranie komputera pozytywna bądź negatywna cecha – wśród których część odwoływała się do wspólnotowości, a część do sprawczości – trafnie opisuje Polaków czy nie. Badacze analizowali zarówno częstość przypisywania określonych cech, jak i czas reakcji, czyli to, jak szybko badani podejmowali decyzję. Ponadto, w badaniu drugim i trzecim autorzy tekstu mierzyli również siłę identyfikacji z Polakami.

Wyniki wszystkich trzech badań były względnie spójne i potwierdziły założenia badaczy. Rezultaty pierwszego badania pokazały, że w grupie „zagrożonej” respondenci szybciej przypisywali grupie własnej cechy odwołujące się do sprawczości niż do wspólnotowości. Dotyczyło to jednak tylko cech pozytywnych. Wyniki pozostałych dwóch badań wskazały zaś, że efekt ten występuje przede wszystkim wśród osób, dla których bycie Polakiem jest ważną częścią tożsamości. Co ciekawe, we wszystkich badaniach i we wszystkich warunkach osoby badane z równą częstotliwością przypisywały grupie własnej zarówno cechy sprawcze, jak i wspólnotowe. Oznacza to, że występujące zagrożenie zmienia nie tyle ogólny obraz własnej grupy – narodu, grupy religijnej, grupy etnicznej – co dostępność różnych jego wymiarów.

Postrzeganie własnego „stada” jako sprawczego może więc stanowić bufor, który pomaga w poradzeniu sobie z trudnymi emocjami związanymi z zagrożeniem. Taka percepcja grupy może dodatkowo motywować do podjęcia zbiorowych działań, których celem będzie ostateczne usunięcie występującego zagrożenia i przywrócenie równowagi.

Chcesz wiedzieć więcej?

Soral, W., & Kofta, M. (2022). Cues of collective threat increase salience of positive ingroup agency-related traits. Social Psychology, 53(2), 73–83. https://doi.org/10.1027/1864-9335/a000477

Niniejszy tekst popularyzuje najnowszą wiedzę psychologiczną w ramach aktywności Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej. Więcej tego rodzaju tekstów na stronie PSPS psps.badania.net
(C) zdjęcie unsplash.com

Print Friendly, PDF & Email
Total
0
Shares
Related Posts