Czy pesymizm może ocalić naszą planetę?

Wizje przyszłości w apelach klimatycznych często są przedstawiane w sposób niezwykle pesymistyczny, paraliżując nas i sprawiając, że czujemy się bezradni. Wydawać by się mogło, że więcej optymizmu może wnieść nieco nadziei i chęci do działania. A jednak jest zupełnie odwrotnie! Według najnowszych badań opublikowanych w Humanities and Social Sciences Communications to właśnie pesymistyczne wizje są dla nas najbardziej mobilizujące.

„Nie chcę Waszej nadziei, chcę, byście panikowali. Chcę, byście poczuli strach, który ja czuję każdego dnia i zaczęli działać. Chcę, byście zachowywali się tak, jakby nasz dom płonął, bo tak właśnie jest.” – tymi słowami Greta Thunberg zwracała się do zebranych podczas Światowego Szczytu Ekonomicznego w 2019 roku. W takim też tonie utrzymana jest większość apeli o podjęcie działań na rzecz klimatu. Trudno więc się dziwić, że wielu z nas czuje się przytłoczonym czy też chronicznie „zmęczonym apokalipsą”, co w efekcie może przynosić równie złe skutki co zaprzeczanie istnieniu negatywnych zmian w środowisku. Nieco bardziej optymistyczne komunikaty mogą w pewnym stopniu pocieszyć społeczeństwo, ale nie będą sprzyjały dostrzeżeniu ryzyka i podjęciu działania. Według wielu naukowców to właśnie smutek, zmartwienie, strach, lęk, nadzieja i złość są silnie związane z zaangażowaniem w zmianę klimatu. Brandi Morris, Polymeros Chrysochou, Simon Karg i Panagiotis Mitkidis z Uniwersytetu w Aarhus w Danii postanowili sprawdzić jak różnice w nacechowaniu emocjonalnym apeli klimatycznych wpływają na postrzeganie ryzyka związanego z konsekwencjami zmian klimatu, a także na postrzeganie skuteczności swoich własnych działań.

Ocena ryzyka nie zależy jedynie od naszych emocji, ale także od wartości, którymi kierujemy się w życiu. Nieświadomie unikamy i nie wierzymy informacjom, które mogą w jakiś sposób zagrażać wyznawanym przez nas wartościom czy naszej tożsamości. Z tego też względu badacze dodatkowo uwzględnili przekonania polityczne i światopogląd kulturowy osób badanych.

Badanie odbyło się przez internet i wzięło w nim udział 1115 mieszkańców Stanów Zjednoczonych, którzy losowo zostali przydzieleni do trzech grup. W pierwszej części badani oglądali film i czytali tekst na temat zmian klimatycznych, które w każdej z grup miały inne zakończenie – optymistyczne, pesymistyczne (sugerujące, że przy odpowiednim zachowaniu zmiany są odwracalne) lub fatalistyczne (sugerujące, że jest już za późno na zmiany). Następnie zapytano badanych o to, jak intensywnym emocjonalnie przeżyciem było dla nich zapoznanie się z tymi materiałami. Kolejne pytanie dotyczyło wiary osób badanych w to, że ich działania mają wpływ na zmianę klimatu. Przy pomocy kwestionariusza zbadano także ogólne poczucie skuteczności uczestników. Dodatkowo, kontrolnie pytano badanych czy zaprezentowane materiały zakończone były w sposób optymistyczny czy pesymistyczny i w jakim stopniu. Na zakończenie zebrano dane na temat światopoglądu kulturowego (na dwóch wymiarach – indywidualistyczny/wspólnotowy oraz hierarchiczny/egalitarny) i przekonań politycznych osób badanych.

Wyniki badania wskazują, że osoby, które otrzymały wersję pesymistyczną lub fatalistyczną, zgłaszały wyższy poziom pobudzenia emocjonalnego, niż ci, którzy otrzymali wersję optymistyczną. Poczucie skuteczności własnych działań nie różniło się zbytnio między wszystkimi grupami, ale rosło wraz z pobudzeniem emocjonalnym. To prawdopodobnie dzięki niemu osoby z grup uważanych za mniej zaangażowane w sprawę klimatu, zakładały większą skuteczność swoich działań. Do takich grup zaliczono między innymi indywidualistów, konserwatystów i osoby o umiarkowanych poglądach.

We wcześniejszych badaniach tych samych autorów uczestnicy byli również pytani o to, jakie ryzyko, ich zdaniem, stwarza globalne ocieplenie dla zdrowia, bezpieczeństwa oraz dobrobytu ludzi. Wyniki tych badań pokazały, że badani, którzy zapoznawali się z wersją pesymistyczną, silniej postrzegali ryzyko związane z konsekwencjami zmian klimatycznych. Również i w tym wypadku zależność ta była najsilniejsza u konserwatystów oraz indywidualistów.

Odpowiedzi na pytanie dlaczego to właśnie konserwatyści, a nie liberałowie, mogą bardziej reagować na zagrożenia w obliczu silnego pobudzenia emocjonalnego mogą dostarczać wyniki badań z zakresu neuronauki. Według badań, które w 2011 roku przeprowadził Ryota Kanai, liberalizm związany jest ze zwiększoną objętością istoty szarej w części mózgu odpowiedzialnej między innymi za regulację emocji, z kolei konserwatyzm ze zwiększonym obszarem odpowiedzialnym za przetwarzanie i wyrażanie emocji pierwotnych, do których należy chociażby strach. Konserwatyści z natury mają więc skłonność do reagowania emocjonalnego, a liberałowie do chłodnej analizy.

Jak podsumowują autorzy – „Odkrycia te potwierdzają znaczącą rolę negatywnego afektu jako potężnego narzędzia zwiększającego postrzeganie ryzyka zmiany klimatu, ale wymagają dalszych badań. Badacze zmian klimatycznych, osoby zajmujące się ich komunikacją oraz ustawodawcy, powinni przetestować strategię podziału komunikatów, aby ocenić optymalny stopień negatywności w przekazach przeznaczonych dla odbiorców zróżnicowanych ideologicznie i kulturowo.”

Działania na rzecz klimatu zdecydowanie są potrzebne, a ich brak bez wątpienia doprowadzi do katastrofalnych skutków – pozostaje jedynie dylemat jak to komunikować. Według Morrisa, Chrysochou, Karg i Mitkidis apele klimatyczne utrzymane w pesymistycznym, czy wręcz fatalistycznym tonie są nam potrzebne, bo to właśnie one pozwalają dostrzec ryzyko i zaangażować się w działanie. Nie będą one jednak tak samo skuteczne wobec wszystkich. Dobrym pomysłem zdaje się zatem dostosowywanie komunikatów do odbiorców, na których przekonaniu nam zależy – być może tylko w ten sposób uda się uzyskać odpowiedni poziom zaangażowania w walkę o przyszłość naszej planety.

Chcesz wiedzieć więcej?

(C) zdjęcie unsplash.com
Morris, B. S., Chrysochou, P., Karg, S. T., Mitkidis, P. (2020). Optimistic vs. pessimistic endings in climate change appeals. Humanities and Social Sciences Communications, 7(82). DOI: 10.1057/s41599-020-00574-z

Print Friendly, PDF & Email
Total
0
Shares
Related Posts
group of people walking on pedestrian lane
Czytaj dalej

Pomysły na zlecenie

Kreatywne rozwiązywanie problemów nie jest łatwą sztuką. Jak przekonują badacze na łamach Personality and Social Psychology Bulletin, zadanie…