Uważaj na goryla, czyli o wpływie prymowania podprogowego na występowanie ślepoty pozauwagowej

Czy przekaz podprogowy może mieć wpływ na to, co dostrzegamy, a co umyka naszej uwadze? A jeśli tak – jaki rodzaj przekazu zwiększa naszą czujność? Jean-Baptiste Légal z zespołem z Université Paris Nanterre (Légal, Chekroun, Coiffard i Gabarrot, 2017) postanowili sprawdzić, jak podprogowe prymowanie oddziałuje na wystąpienie zjawiska tzw. ślepoty pozauwagowej. Wstępne wyniki badań przedstawione przez Légala i współpracowników mają potencjalne szerokie zastosowanie – mogą między innymi przyczynić się do stworzenia skutecznych metod zapobiegania wypadkom spowodowanym ludzką nieuwagą.

Torowanie (inaczej prymowanie, ang. priming) to zjawisko polegające na wpływie wcześniejszej ekspozycji na bodziec aktywizujący pewne konstrukty mentalne na późniejszą aktywność poddanej tej procedurze osoby (Weingarten i in., 2015). Może ono zachodzić nawet przy braku świadomego postrzegania bodźca torujacego, nazywane jest wtedy prymowaniem podprogowym. Ślepota pozauwagowa natomiast (nazywana także ślepotą z braku uwagi lub ślepotą z nieuwagi, ang. inattentional blindness) polega na niedostrzeganiu obiektów lub zdarzeń pojawiających się w polu widzenia, na które nie jest zwrócona nasza uwaga, czyli zwykle takich, których się nie spodziewamy (Most, Scholl, Clifford i Simons, 2005). Obserwacje sugerują, iż jest to bardziej złożony problem procesów uwagowych i motywacyjnych, nie zaś prosta kwestia nie kierowania wzroku na nieoczekiwany obiekt. Memmert (2006) na przykład przy pomocy narzędzi do śledzenia ruchu gałek ocznych stwierdził, że uczestnicy jego badania, którzy nie zauważyli niespodziewanego obiektu, patrzyli wprost na niego przez około sugundę, czyli tyle samo czasu co uczestnicy, którzy obiekt zauważyli. W słynnym eksperymencie z niewidzialnym gorylem Simonsa i Chabrisa (1999; w badaniu tym goryl występował w jednym z wariantów nagrania, na drugim widoczna była kobieta z parasolką, jednak to eksperyment z gorylem, ze względu na wyższy odsetek niezauważających go uczestników, stał się klasycznym już przykładem na ślepotę pozauwagową), zainspirowanym wcześniejszymi badaniami Neissera (1979) – na którym zostały oparte tak omawiany, jak i wyżej wymieniony artykuł Memmerta – naukowcy pokazywali uczestnikom krótkie nagranie przedstawiające dwie drużyny koszykarzy podających sobie piłkę. Zadaniem badanych było policzenie podań jednej z drużyn. W trakcie gry pomiędzy grającymi przez 5 sekund przechadzała się osoba przebrana za goryla. Jedynie 44% uczestników zwróciło na nią uwagę.

Légal i współpracownicy w ciekawy sposób połączyli ze sobą oba wyżej wymienione, mające duże znaczenie dla zrozumienia procesów poznawczych zjawiska. Przedstawiona w publikacji hipoteza badaczy brzmiała: spośród trzech warunków eksperymentalnych – podprogowego torowania celu wykrycia czegoś (priming a detection goal; pod tym nieco zawoalowanym określeniem kryje się po prostu podprogowe prymowanie uczestników słowami kojarzącymi się z dążeniem do wykrycia czegoś, takimi jak to detect – wykryć, dostrzec, to discover – odkryć czy to notice – zauważyć), podprogowego torowania słowem “goryla” (gorilla prime condition) oraz braku torowania (no-prime) – jedynie ten pierwszy zwiększy wśród uczestników wykrywalność nieprzewidywalnego wydarzenia w zadaniu na uwagę. Drugim założeniem autorów było, iż utrudnienie zdania – w tym wypadku poproszenie uczestników o policzenie nie tylko podań piłki drużyny w białych koszulkach, ale także osobno podań wykonanych górą – jako zadanie angażujące więcej zasobów poznawczych, znacząco zmniejszy wykrywalność niespodziewanego wydarzenia wśród uczestników we wszystkich trzech warunkach.

Dużym plusem tego eksperymentu był fakt, że autorzy, oprócz głównego badania, przeprowadzili także dwa badania pomocnicze: pierwsze pozwalające na wyabstrahowanie słów najbardziej kojarzących się z “celem wykrycia czegoś”, oraz drugie sprawdzające czy przekaz podprogowy mógł zostać świadomie przez uczestników zarejestrowany. Oba te badania, choć wzięły w nich udział niewielkie grupy (35 oraz 15 osób), zostały przeprowadzone na uczestnikach pozyskanych z tej samej co główne badanie populacji, zwiększają one zatem wierzytelność ostatecznych wyników. Głównym problemem metodologicznym badania był natomiast dobór badanej grupy. Jedynymi uczestnikami eksperymentu byli studenci pierwszego roku psychologii, można zatem domniemywać, iż była to grupa dosyć jednorodna pod wieloma względami. Autorzy nie podają szczegółowych danych dotyczących płci ani wieku uczestników, nie wspominają również, na której uczelni eksperyment został przeprowadzony. Co więcej, studenci psychologii, jako osoby zainteresowane przedmiotem badania, mogły mieć z nim wcześniejszy kontakt, szczególnie, że jest ono dosyć powszechnie znane i było wykorzystywane w przekazach publicznych takich jak na przykład akcja społeczna TFL dotycząca bezpieczeństwa rowerzystów na drogach. Choć badacze wykluczyli osiem osób, które zadeklarowały znajomość eksperymentu Simonsa i Chabrisa, to fakt, iż uczestnicy otrzymywali wynagrodzenie w postaci zaliczenia części kursu, mógł zniechęcać do pełnej szczerości. Plusem badania natomiast była stosunkowo duża liczebność próby (167), przydzielanie uczestników do poszczególnych warunków eksperymentalnych (w modelu 3×2) losowo, spójny, dobrze zorganizowany projekt eksperymentu pozwalający na obalenie postawionej hipotezy oraz właściwie wykorzystanie metod statystycznych.

Rezultaty badania potwierdziły hipotezę badaczy – podprogowe torowanie celu znacząco redukowało występowanie zjawiska ślepoty pozauwagowej wśród uczestników. Jeśli wziąć pod uwagę uśrednione wyniki wszystkich uczestników, a więc z grup o normalnej i wysokiej trudności zadania, uczestnicy w pierwszym warunku (detection-prime condition) zauważali goryla częściej niż w pozostałych dwóch warunkach. W tej pierwszej grupie 53.70% osób spostrzegło niespodziewane wydarzenie, w przypadku warunku gorilla-prime było to 30.51%, w no-prime – 40.00%. W grupie wykonującej zadanie o normalnej trudności wyniki jeszcze wyraźniej świadczyły na rzecz hipotezy: w warunku detection-prime goryla zauważyło 82.14% uczestników, w gorilla-prime było to 53.70%, a w no-prime 50.00%. W grupie o wysokiej trudności zadania uczestnicy nie tylko rzadziej dostrzegali niespodziewane zdarzenie we wszystkich trzech warunkach, ale także popełniali wyraźnie więcej błędów w liczeniu podań. Ogólne rezultaty są więc spójne z wcześniejszymi wynikami Simonsa i Chabrisa.

Interesująca wydaje się kwestia, że użycie słowa-prymy “goryl” nie zwiększało wykrywalności goryla na nagraniu. Autorzy wyjaśniają to zjawisko procesami motywacyjnymi, powołując się na badania Kreitza i współpracowników (2014), którzy, wedle słów autorów, wielokrotnie wykazywali, że torowanie obiektu do wykrycia, jako nie związane z procesami motywacyjnymi (w przeciwieństwie do prymowania celu, które z takimi procesami jest bezpośrednio związane), nie wpływa na zmniejszenie efektu ślepoty pozauwagowej. Pewna nieścisłość polega na tym, że badanie, na przykład którego badacze się tutaj powołują, dotyczyło semantycznej preaktywacji (semantic preactivation) koloru niespodziewanego obiektu, a więc cechy, a nie prymowania nazwy, nie są to zatem sytuacje tożsame. Co więcej, w kolejnej części pracy badacze powołują się na przykłady badań (Folk i Remington, 2008; Davies, Waterman, White i Davies, 2013), które zdają się wskazywać na coś przeciwnego, mianowicie, że prymowanie kolorem może zwiększyć zasoby uwagi skierowane na tę cechę w innym, niezwiązanym zadaniu, i wykorzystują je do poparcia jednej z możliwych interpretacji swoich wyników.

Autorzy przedstawiają dwie możliwe interpretacje rezultatów swojej pracy: w kontekście motywacji i wzajemnego oddziaływania pomiędzy nieświadomymi i świadomymi dążeniami do celu oraz w kategoriach funkcjonowania systemu uwagi i regulacji uwagi, podkreślając przy tym, że identyfikacja specyficznych procesów leżących u podstaw zjawiska ślepoty pozauwagowej pozostaje zadaniem dla przyszłych badań. Badacze poświęcili wprawdzie osobny podrozdział słabościom swojej pracy mogącym mieć wpływ na interpretowane wyniki, jednak skupia się on jedynie na kwestii użytych narzędzi, a konkretnie na torowaniu i toczącej się wokół niego dyskusji na temat pomiaru, na ile bodźce podprogowe są nieświadome oraz na pytaniu, czy użyta w badaniu metoda faktycznie aktywowała cel wykrycia czegoś, czy może zostały tu uruchomione jakieś inne mechanizmy. Praca Légala i współpracowników ogólnie jednak, poza pewnymi drobnymi słabościami, takimi jak dobór jednorodnej grupy badawczej oraz pojawiające się pewne nieścisłości w przytaczanym piśmiennictwie, prezentuje się bardzo ciekawie, jest przy tym poprawnie i logicznie skonstruowana oraz oparta na solidnych podstawach teoretycznych, i jako taka z pewnością przyczynia się do rozwoju nauki. Choć, co podkreślają autorzy, wyniki mają charakter wstępny, to ich potencjalne zastosowania zapowiadają się obiecująco. Jeśli dalsze badania potwierdzą, że torowanie celu wpływa na zmniejszenie efektu ślepoty pozauwagowej, być może odkrycie to przyczyni się do stworzenia stosunkowo prostych metod pozwalających na znaczące zmniejszenie ilości wypadków – komunikacyjnych i nie tylko – spowodowanych ludzkim błędem.

Więcej informacji:
(C) Zdjęcie Mike Arney z unsplash.com
Davies, A. M. A., Waterman, S., White, R. C., & Davies, M. (2013). When you fail to see what you were told to look for: Inattentional blindness and task instructions. Consciousness and Cognition, 22(1), 221–230.

Folk, C. L., & Remington, R. W. (2008). Bottom-up priming of top-down attentional control settings. Visual Cognition, 16, 215–231.

Kreitz, C., Schnuerch, R., Furley, P. A., Gibbons, A., & Memmert, D. (2014). Does semantic preactivation reduce inattentional blindness? Attention, Perception, & Psychophysics, 76,1–9.

Kreitz, C., Schnuerch, R., Gibbons, H., & Memmert, D. (2015). Some see it, some don’t: Exploring the relation between inattentional blindness and personality factors. PLoS ONE, 10(5), 1–16. http://doi.org/10.1371/journal.pone.0128158

Légal, J. B., Chekroun, P., Coiffard, V., & Gabarrot, F. (2017). Beware of the gorilla: Effect of goal priming on inattentional blindness. Consciousness and Cognition, 55(September), 165–171. https://doi.org/10.1016/j.concog.2017.08.004

Memmert, D. (2006). The effects of eye movements, age, and expertise on inattentional blindness. Consciousness and Cognition, 15(3), 620–627. http://doi.org/10.1016/j.concog.2006.01.001

Most, S. B., Scholl, B. J., Clifford, E. R., & Simons, D. J. (2005). What you see is what you set: Sustained inattentional blindness and the capture of awareness. Psychological Review, 112(1), 217–242. https://doi.org/10.1037/0033-295X.112.1.217

Neisser, U. (1979). The control of information pickup in selective looking. Perception and its Development: A Tribute to Eleanor J Gibson Ed. A D Pick (Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates), 201-221.

Rizzo, M., Sparks, J. D., McEvoy, S., Viamonte, S., Kellison, I., & Vecera, S. P. (2009). Change blindness, aging, and cognition. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 31, 245–256. doi:10.1080/ 13803390802279668

Simons, D. J., & Chabris, C. F. (1999). Gorillas in our midst: sustained inattentional blindness for dynamic events. Perception, 28, 1059–1074.

Weingarten, E., Chen, Q., McAdams, M., Yi, J., Hepler, J., & Albarracín, D. (2015). From primed concepts to action: A meta-analysis of the behavioral effects of incidentally presented words. Psychological bulletin, 142(5), 472-97.

https://www.awarenesstest.co.uk [dostęp 30.01.2019]

Total
0
Shares
Related Posts
Czytaj dalej

Wirus chaosu

W czasie trwania rozgrywek Euro 2012 Polskę może odwiedzić nawet kilkaset tysięcy zagranicznych kibiców. Łatwo się domyślić, co…