(Nie)spełnione cele

Nasze cele mają tendencję do zalegania – myślimy o nich więcej, gdy ich jeszcze nie zrealizowaliśmy. Opisuje to tzw. efekt Zeigarnik – prawo znane w psychologii prawie od wieku, które polega na utrzymywaniu w umyśle niespełnionych zadań i celów. Najnowsze dane przekonują jednak, że niespełnione cele wcale nie muszą zalegać w naszym umyśle. Szczegółowy plan zadań prowadzących do osiągnięcia celu może ograniczać takie powracające myśli.

Znacie osoby, które wszystko lubią sobie wcześniej zaplanować? Sztywno opracowując zadania przeznaczone do realizacji w danym tygodniu, kompulsywnie skreślają z listy każde wykonane zadanie i nie podejmą się kolejnego elementu szczegółowego planu dopóki nie ukończą poprzednich. Jak sądzicie, czy planowanie pomaga czy przeszkadza w osiąganiu celów? Psychologowie społeczni Masicampo i Baumeister z Florida State University opowiedzieli się za pierwszą opcją.

W serii pięciu badań pokazali, że snucie planów uwalnia od natrętnych myśli o niespełnionych celach, które potrafią blokować nasze osiągnięcia. Planowanie nie tylko zwiększa skuteczność w osiąganiu jakiegoś celu, ale również pomaga podejmować równoległe zadania. W jednym z badań porównywano, czy myśli związane z wcześniej aktywizowanym celem, będą bardziej dostępne u tych uczestników, którzy po prostu do niego dążyli czy u tych, którzy także do niego dążyli, ale zgodnie z opracowanym planem. W tym celu 126 studentów zostało losowo przydzielonych do jednej z trzech grup eksperymentalnych: stawiania celów, planowania zadań prowadzących do tych celów lub grupy kontrolnej. Na początku badacze u uczestników z grup manipulacyjnych wzbudzali cel – prowadzenie zdrowego trybu życia. Dlatego prosili ich o przeczytanie tekstu opowiadającego o diecie, sporcie i zdrowiu, oraz ocenienie jak ważny jest dla nich cel związany ze zdrowym trybem życia. Następnie uczestnicy z grupy stawiania celów wypisywali wszystkie zdrowe i niezdrowe zachowania, których podejmowali się w przeciągu ostatnich dwóch tygodni, a uczestnicy z grupy planowania konstruowali dwutygodniowy plan zachowań, które przybliżą ich do prowadzenia zdrowego trybu życia. Natomiast uczestnicy z grupy kontrolnej na początku czytali tekst o osiągnięciach akademickich, a później opisywali ogólne cele do których dążą studenci. Na koniec uczestników z grup manipulacyjnych proszono o ocenę postępu, który już uczynili w osiągnięciu zamierzonego celu a później wszystkie trzy grupy wypełniały specjalnie skonstruowany test luk w słowach (np. lukę w słowie __eg można uzupełnić jako śnieg lub bieg). Za pomocą tego testu badacze sprawdzali, u których badanych myśli związane z celem są najbardziej aktywne.

Okazało się, że najwięcej słów związanych ze zdrowym życiem tworzyli uczestnicy, których zadaniem było jedynie stawianie sobie celu. Oznacza to, że to oni najbardziej intensywnie o nim myśleli. Jednak co ważniejsze, zgodnie z przewidywaniami cel wyposażony w plan redukował dostępność takich myśli. Uczestnicy, którzy konstruowali plan, tworzyli zdecydowanie mniej takich słów.

Analizowano również, czy postrzegany postęp pośredniczy w efekcie planowania na dostępność celu. Tym razem porównywano jedynie uczestników deklarujących ważność celu. Uczestnicy w grupie planowania rzeczywiście oceniali swój postęp jako większy, niż uczestnicy w grupie stawiania celu. Co więcej postrzegany postęp wpływał na poznawczą dostępność celu. Im większy badani odczuwali postęp, tym mniej tworzyli słów związanych ze zdrowym życiem.

Badania Masicampo i Baumeistera pokazują, że podjęcie konkretnego planu może pomóc uwolnić zasoby poznawcze potrzebne do osiągania nowych celów. Wyniki opublikowane na łamach Journal of Personality and Social Psychology mają szczególne znaczenie dla osób planujących swoją przyszłość – taki prosty zabieg pozwala najwyraźniej osiągnąć więcej.