Jakie reakcje wywołują u odbiorców bardzo twórcze pomysły? Podziw? Szok? Akceptację? A może niepewni konsekwencji traktują je z dystansem? Z badań Muelerra wynika, że ludzie często nie tolerują nowych idei, nawet kiedy twórcze rozwiązanie problemu jest pożądanym celem i mogłoby wzbogacić efekt końcowy. To przestroga dla szczególnie niekonwencjonalnych twórców, których dzieła wywołują raczej opór i odrzucenie.
Bez twórczych pomysłów nauka, sztuka i medycyna stałyby w miejscu. To właśnie kreatywność jest cechą ocenianą bardzo pozytywnie i kojarzoną z wysokim poziomem inteligencji. Jednak, jak pokazuje wiele badań, kierownicy firm zazwyczaj wolą po prostu skutecznych pracowników, a rozwiązania użyteczne cenią wyżej niż wyjątkowo pomysłowe. Co ciekawe zapytani wprost mówią o kreatywności jako wielkim atucie wymagającym dalszego rozwoju. Jak wyjaśnić ten paradoks?
Badacze z Uniwersytetu Cornell, Uniwersytetu Pensylwanii i Uniwersytetu Karoliny Północnej mówią o istnieniu nieświadomego uprzedzenia do kreatywności. Kiedy coś jest wyjątkowo pomysłowe, jest też zupełnie nowe, jeszcze niesprawdzone, nieprzewidywalne, być może niepoprawne lub niepraktyczne. Ludzie nie lubią stanu niepewności, dlatego często stronią od twórczych idei i zbyt ekscentrycznych dzieł, żeby uniknąć nieprzychylnej reakcji społeczeństwa. Zwykle jednak nie mówią o tym głośno, a najczęściej sami o tym nie wiedzą. Badacze postanowili więc, oprócz bezpośrednich pytań, użyć bardziej subtelnych metod pomiaru i dotrzeć do sedna tego paradoksu.
W pierwszym badaniu wzięły udział 73 osoby, które losowo przydzielano do dwóch grup: „niepewnej” i kontrolnej. Pierwsza dostała okazję na wygranie dodatkowych pieniędzy w loterii, której wynik był wielką niewiadomą, a więc wzbudzał niepewność. Grupa kontrolna w ogóle nie została poinformowana o losowaniu. Po manipulacji uczestnicy siadali przed komputerem, a na ekranie losowo pojawiały się słowa kojarzące się z kreatywnością (np.oryginalny) albo praktycznością (użyteczny).
Oprócz tego równocześnie wyświetlało się też słowo pozytywne (np. tęcza) albo negatywne (wymioty, piekło). Zadaniem uczestników była jak najszybsza reakcja na prezentowane zestawienia słów przez naciśnięcie odpowiedniego przycisku (na przykład strzałki opisanej przez kreatywność + słowo pozytywne, gdy na ekranie pojawi się słowo oryginalny i tęcza).Dodatkowo uczestnicy zaznaczali słowa związane z kreatywnością i praktycznością (takie jak oryginalny czy praktyczny) na 7 stopniowej skali (gdzie 7 oznaczało bardzo pozytywny stosunek).
Wyniki pokazują, że różnica w bezpośrednich ocenach jest trudna do uchwycenia – uczestnicy oceniali kreatywność i praktyczność tak samo pozytywnie (dla obu M = 5,4). Różnice wystąpiły przy badaniu automatycznych skojarzeń, co nie zaskoczyło badaczy. W warunku niepewności badani szybciej reagowali na negatywne słowa, które występowały w parze z synonimami kreatywności, niż kiedy na ekranie pojawiały się słowa negatywne i zamienniki praktyczności. W grupie bez indukcji niepewności – automatyczne oceny były pochlebne tak dla kreatywności, jak i praktyczności.
Wydaje się, że kluczem tego nieświadomego uprzedzenia do kreatywności jest niepewność. Doświadczanie niepewności budzi w ludziach silną motywację do unikania tego stanu. Badacze tłumaczą, że w trakcie procesu wytwarzania optymalnego rozwiązania stopniowo redukujemy swoją niepewność, zawężając problem i odrzucając zbyt twórcze odpowiedzi, które mogą być błędne, bo nie pasują albo są zbyt odmienne. Naukowcy, opierając się na tych rozważaniach, postanowili sprawdzić, czy motywacja do unikania niepewności i idąca za tym nieuświadomiona nietolerancja dla kreatywnych pomysłów, przeszkadza w samym rozpoznaniu kreatywnej idei.
W drugim badaniu 140 studentów podzielono na dwie grupy. Jedna z nich miała za zadanie napisać esej rozpoczynający się od zdania: „Na każdy problem jest więcej niż jedno poprawne rozwiązanie”. Druga grupa odwrotnie – miała inspirować się tezą: „Każdy problem posiada tylko jedno prawidłowe rozwiązanie”. Następnie badanych poproszono o ocenę kreatywności butów sportowych opisanych zdaniem: “Te adidasy produkowane przy użyciu nanotechnologii, wykorzystują dobrą jakość, chłodzą stopy i łagodzą pęcherze”.
Ten rodzaj obuwia okazał się mniej kreatywnym pomysłem dla grupy broniącej tezy o jednym prawidłowym rozwiązaniu problemu, a więc w warunku zwiększonej motywacji do redukowania niepewności przez zawężanie problemu.
Wykazane w badaniach zależności mają wiele praktycznych implikacji, a sugestie badaczy mogą służyć kierownikom w jak najskuteczniejszym rozwijaniu potencjału swoich firm. Naukowcy sugerują, żeby w treningach kreatywności szkolić swoich pracowników także, a może przede wszystkim, w rozpoznawaniu i akceptowaniu twórczych idei, a nie tylko płynności w ich wytwarzaniu.
Mueller, J., Melwani, S., & Goncalo, J. (2011). The Bias Against Creativity: Why People Desire but Reject Creative Ideas Psychological Science, 23 (1), 13-17 DOI: 10.1177/0956797611421018