Pozytywni seniorzy

Profesor Derek M. Isaacowitz i jego współpracownicy postanowili wykorzystać metodę eye-trackingu do zbadania „efektu pozytywności” występującego u osób starszych. W ich badaniu, opublikowanym na łamach Psychology and Aging, starsi dorośli dłużej patrzyli na twarze wyrażające radość i unikali patrzenia na twarze wyrażające złość. Natomiast młodsi dorośli woleli twarze wyrażające strach. Co leży u podłoża tego zaskakującego zjawiska?

Według teorii selektywności emocjonalnej autorstwa Carstensena, Isaacowitz i Charlesa, to jak postrzegamy naszą przyszłość determinuje aktywności, jakich się podejmujemy. Jeżeli przyszłość jawi się nam jako nieograniczona, pełna możliwości, to jesteśmy zmotywowani do tego, by dążyć do celów, które dadzą nam długofalowe korzyści (np. edukacja). Natomiast jeśli postrzegamy przyszłość jako ograniczoną, skupiamy się na celach, które przynoszą efekty w teraźniejszości (np. cele emocjonalne, takie jak dobre samopoczucie, unikanie negatywnych emocji).

Niezaprzeczalnie zaawansowany wiek jest wyraźną oznaką tego, że przyszłość staje się ograniczona (chorobami, śmiercią). Dlatego też w starszym wieku, bodźce emocjonalne stają się bardziej wyraziste we wszystkich aspektach codziennego funkcjonowania, co widać np.  w decyzjach, które z wiekiem stają się bardziej emocjonalne. Zmiany są również widoczne w badaniach dotyczących różnic wiekowych w zapamiętywaniu, które pokazują, że osoby starsze lepiej zapamiętują materiał emocjonalny, a w szczególności pozytywny (w porównaniu z negatywnym).

Jednak, jeśli chodzi o funkcjonowanie uwagi, wyniki badań już nie są takie jednoznaczne. W eksperymencie Charlesa, Mather i Carstensena zarówno osoby starsze jak i młodsze więcej uwagi (czasu) poświęcały bodźcom negatywnym, co jednak nie przełożyło się na lepsze zapamiętanie tego materiału. Kolejne badanie pokazało, że osoby starsze wolały patrzeć na twarze wyrażające radość, niż na twarze neutralne. Dodatkowo, preferowały twarze neutralne, w porównaniu do twarzy wyrażających emocje negatywne.

W świetle tych wyników, autorzy artykułu postanowili przeprowadzić badanie eye-trackingowe w celu zbadania ścieżek wzroku, wzorców patrzenia osób młodszych i starszych na twarze wyrażające różne emocje. Na potrzeby tego badania stworzono twarze, które pokazywały 4 emocje: radość, smutek, złość i strach. Zbadano 38 młodych dorosłych (18-21 lat) i 41 starszych dorosłych (57-84 lata), których zadaniem było oglądanie 150 par obrazów twarzy: jedna z pary wyrażała emocje, a druga była twarzą neutralną. Dodatkowo, każdy uczestnik wypełniał testy mierzące zdolności poznawcze, m.in. płynną i skrystalizowaną inteligencję, testy uwagi, widzenia, test diagnozujący demencję.

Porównania wewnątrzgrupowe pokazały, że starsi dorośli preferowali twarze radosne i unikali patrzenia na twarze wyrażające złość. Osoby młodsze patrzyły najdłużej na twarze wyrażające strach. Zdolności poznawcze w niewielkim zakresie różnicowały osoby młodsze i starsze i nie miały wpływu na efekty preferencji w stosunku do twarzy emocjonalnych.

Autorzy tłumaczą, że osoby starsze używają pozytywnych doświadczeń jako “narzędzia” do dostarczania sobie pozytywnych wzmocnień, gdyż ich życie coraz częściej przynosi im te negatywne (np. osłabienie fizyczne, ograniczenia, choroby, trudności w codziennym funkcjonowaniu). Natomiast dla osób młodszych najważniejsze są twarze wyrażające strach, ponieważ niosą one ze sobą informacje o zagrożeniu w ich otoczeniu.

Badacze podają również ograniczenia swojej metody badawczej: twarze użyte w badaniu były twarzami osób młodszych. Jak sami twierdzą, w przyszłości warto byłoby sprawdzić, jak osoby w różnym wieku reagują na twarze osób wyrażające różne emocje, które są zróżnicowane wiekowo.