Jakie są skutki palenia tytoniu w ciąży?

Wiele kampanii na całym świecie przestrzega przed paleniem tytoniu w czasie ciąży, a informacje o negatywnym wpływie papierosów na zdrowie są szeroko dostępne. Mimo wszystko wciąż wiele ciężarnych kobiet nie rezygnuje z nałogu. Wypalanie nawet niewielkiej ilości papierosów zwiększa ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu, wystąpienia wad rozwojowych oraz niskiej masy urodzeniowej dziecka. Nie pozostaje również bez wpływu na rozwój mózgu i jego funkcji. Obserwacje różnych autorów wskazują, że dzieci narażone w okresie płodowym na dym tytoniowy gorzej funkcjonują poznawczo, osiągają niższe wyniki w nauce oraz w teście IQ, co dotyczy również dorosłych.

Naukowcy podejrzewają, że palenie tytoniu w ciąży może zmniejszyć ekspresję genu neurotropowego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF), białka bardzo ważnego dla wzrostu i rozwoju neuronów oraz plastyczności mózgu i procesów uczenia się i pamięci. Gen kodujący BDNF (rs6265) może występować w dwóch wariantach (Met lub Val) – jest jednym z przykładów polimorfizmu pojedynczego nukleotydu (SNP), które odpowiadają za większość zmienności w genomie człowieka. Osoby z różnymi wariantami genu BDNF mogą się różnić między sobą funkcjonowaniem poznawczym, które zależy również od czynników środowiskowych – w tym narażenia na dym tytoniowy.

Dlatego też Karen Waldie z Uniwersytetu w Auckland w Nowej Zelandii wraz z zespołem postanowili przeanalizować związek między paleniem tytoniu w ciąży, a wariantem genu BDNF i ilorazem inteligencji u dziecka. Badanie przeprowadzili wśród 546 dzieci z całej grupy 871 uczestniczących w panelu badawczym ABC (Auckland Birthweight Collaborative) Study. Badacze podczas porodu zebrali informację na temat palenia w ciąży, trzykrotnie ocenili iloraz inteligencji dziecka (w 3,5, 7 i 11 roku życia dziecka) za pomocą różnych testów (w tym Skali Inteligencji Wechslera), a w 11 roku życia zbadali materiał genetyczny pod kątem wariantu genu BDNF. Część dzieci uczestniczących w badaniu urodziła się z niską masą urodzeniową – ich iloraz inteligencji w 3,5 i 7 roku życia nie różnił się w porównaniu do dzieci z prawidłową masą ciała, jednakże te w 11 roku życia osiągnęły lepsze wyniki. Z tego powodu w analizie wyników uwzględniono masę urodzeniową oraz wykształcenie matki.

Badacze potwierdzili, że dzieci kobiet palących w ciąży miały niższy iloraz inteligencji (o 5 punktów). Ponadto, negatywny wpływ palenia tytoniu ujawniał się z wiekiem dzieci – w 3,5 roku życia nie było istotnej różnicy pomiędzy grupami, ale w 7 i 11 roku dzieci palących matek osiągały istotnie niższe wyniki od nienarażonych rówieśników (po uwzględnieniu wykształcenia matki zależność nie była istotna). Okazało się również, że wpływ palenia w ciąży na iloraz inteligencji był szczególnie silny w grupie dzieci z allelem Met – dzieci palących matek miały o 8 punktów niższy iloraz inteligencji (wynik uśredniony z wszystkich 3 pomiarów) w porównaniu do grupy matek niepalących.

Wyniki Karen Waldie i jej współpracowników potwierdzają niekorzystny wpływ palenia tytoniu w ciąży na rozwijający się mózg. Ryzyko negatywnego wpływu tytoniu zwiększa allel Met, który wiąże się również z mniejszym hipokampem oraz objętością istoty szarej kory przedczołowej, rejonów bardzo ważnych dla procesów poznawczych. Inni badacze wskazują, że zależność między paleniem w ciąży (czynnikiem środowiskowym) a materiałem genetycznym może być związana ze zmianami epigenetycznymi w genie BDNF u osób narażonych, co zmniejsza jego ekspresję. Uzyskane wyniki należy jednak interpretować ostrożnie – inteligencja dziecka zależy od współdziałania wielu genów i czynników środowiskowych. Nie ulega jednak wątpliwości, że palenie podczas ciąży jest niebezpieczne zarówno dla matki, jak i dziecka.