Jak oszczędzać pieniądze? Najlepiej po swojemu!

Przy rosnącej inflacji i niepokojach związanych z trwającą pandemią możliwe, że pomyśleliście o zmniejszeniu wydatków. Równocześnie wiele internetowych guru od finansów oferuje swoją pomoc chwaląc się własnymi osiągnięciami. Jakich strategii powinniśmy używać, aby skutecznie oszczędzać pieniądze? Jak się okazuje najskuteczniejsze będą strategie wymyślone przez Was samych!

Badaczki Johanna Peetz oraz Mariya Davydenko z Carleton University zbadały jakie strategie będą najskuteczniejsze do osiągnięcia finansowych celów uczestników badania. Swoje wyniki opublikowały na łamach Journal of Experimental Social Psychology.

Badaczki w trzech badaniach porównywały strategie eksperckie, strategie laików oraz osobiste strategie uczestników badań, aby sprawdzić, jaki wpływ mają one na osiąganie finansowych celów przez uczestników badań. W pierwszym badaniu uczestnicy trafiali do jednej z czterech grup strategii – strategie „eksperckie” wyłonione na podstawie dotychczasowych badań, strategie „laickie” wyłonione zostały przez grupę osób niebędących ekspertami finansowymi oraz strategie „osobiste” stworzone przez samych uczestników badania lub do grupy kontrolnej, której nie przedstawiono żadnych strategii. Badaczki przewidywały, że w każdym warunku eksperymentalnym uczestnicy zmniejszą swoje wydatki w porównaniu do warunku kontrolnego. Uczestnicy pierwszego dnia miesiąca byli losowo przypisywani do jednego z czterech warunków i deklarowali swój cel wydatków na ten miesiąc. Uczestnikom przypominano o strategiach 10 razy w ciągu miesiąca, w dodatkowych ankietach. Po upływie miesiąca uczestnicy deklarowali ile wydali w danym miesiącu. Uczestnicy w grupie z osobistymi strategiami wydali istotnie mniej niż uczestnicy z grupy kontrolnej. Co ciekawe, w pozostałych grupach nie było różnic z grupą kontrolną. 

Badanie drugim było replikacją, czyli powtórzeniem badania pierwszego z dokładniejszym pomiarem wydanych pieniędzy – tzn. uczestnicy deklarowali w cotygodniowym raporcie, ile wydawali pieniędzy każdego dnia. Ponownie, uczestnicy w grupie używającej osobistych strategii wydali istotnie mniej pieniędzy, niż uczestnicy z grupy kontrolnej podczas gdy w pozostałych grupach nie zanotowano istotnych różnic. 

W badaniu trzecim sprawdzano niektóre z potencjalnych różnic w sposobie myślenia poszczególnych osób o strategiach, a w szczególności roli postrzeganego dopasowania do ich osobowości i planowanymi wydatkami. Uczestnicy byli dzieleni na dwa warunki: strategie nadane przez badaczy oraz strategie osobiste. Uczestnikom pierwszej grupy pokazywano listę strategii (np. „unikaj kuszących miejsc”) a w warunku strategii osobistych poproszono ich o wymienienie pięciu strategii samokontroli finansowej, które osobiście stosują w celu zmniejszenia wydatków lub zwiększenia oszczędności. Wszyscy uczestnicy zostali następnie poproszeni o wyobrażenie sobie hipotetycznych scenariuszy wydatków w ciągu następnego miesiąca, na podstawie scenariuszy. Następnie uczestnicy warunku strategii osobistych wymienili strategie, które wyobrażali sobie, że będą używać podczas tych scenariuszy wydatków. Uczestnicy ocenili następnie dopasowanie strategii do opisanej sytuacji, ich osobowości. Badanie to sugeruje, że osobiście wygenerowane strategie wydatkowania są postrzegane jako lepiej dopasowane do osobowości uczestników niż strategie dostarczone, a to z kolei wiąże się z mniejszymi (hipotetycznymi) wydatkami.

Co się okazało?

Dlaczego osobiście wymyślone strategie działały w tym badaniu lepiej, niż strategie oferowane przez ekspertów? Badaczki wykluczyły, że osobiste strategie były stosowane z większą częstotliwością, niż eksperckie. Autorki sugerują, że postrzeganie osobistych scenariuszy jako lepiej dopasowanych do osobowości uczestników miało związek ze zmniejszonymi wydatkami. Dodatkowo, strategie, które uczestnicy wybrali sami, były prawdopodobnie lepiej dopasowane do ich własnej sytuacji życiowej. Jeżeli, przykładowo, pracujesz w centrum handlowym ekspercka strategia „unikania miejsc, w których wydajesz pieniądze takie jak centra handlowe” będzie nieskuteczną poradą, natomiast osobista metoda typu robienie własnej kawy w termosie zamiast kupowania jej w miejscu pracy może okazać się sukcesem. Autorki również sugerują, że wymyślanie własnych strategii może rozwinąć poczucie lepszej samokontroli w porównaniu z uczestnikami, którzy wielokrotnie widzą listę możliwych strategii, z których nie wszystkie mogą wykorzystać.

Badania były przeprowadzone za pomocą platformy mTurk, co stanowi jedno z ich ograniczeń. Dobrym sprawdzianem postawionych hipotez byłoby przeprowadzenie tych badań w naturalnym środowisku wśród osób zmagających się z ubóstwem. Gdyby wyniki zreplikowały się w takich warunkach byłby to silny dowód oraz świetna lekcja dla społeczeństwa na temat roli edukacji o zarządzaniu własnymi finansami. Równocześnie ograniczeniem niewymienionym przez autorki jest to, że uczestnicy sami z siebie wymieniali pięć strategii, jeśli jednak wymieniali mniej niż trzy, byli dyskwalifikowani. Co z ludźmi, którzy nie znają żadnych strategii? Aby wymyślić pięć strategii, potrzebna jest podstawowa wiedza o finansach i samoświadomość w wydawaniu pieniędzy. Może to niestety oznaczać, że dla osób w skrajnych sytuacjach, z mocno ograniczonymi zasobami te metody okażą się nieskuteczne. Dodatkowo badanie było krótkoterminowe – trwało miesiąc. Niektóre cele finansowe np. odkładanie na zakup mieszkania czy samochodu wymagają wielomiesięcznej lub wieloletniej dyscypliny. To badanie nie odpowie nam jednak, czy osobiste strategie są nadal skuteczne w tak długiej perspektywie.

Co nam mówi to badanie? Moim zdaniem obrazuje ono, że strategie należy dostosować do swojego własnego życia i, że nie każda historia sukcesu będzie się przekładała na nasze własne życie. Jak mówią same autorki „nasze badania sugerują, że nie należy lekceważyć osobistego dopasowania do strategii modyfikacji zachowania”. A Ty, jakich strategii używasz, aby osiągnąć swoje cele finansowe?